از قلعه گنج در کرمان تا خواف در خراسان؛ پیاده سازی الگوی جامع کسب و کار اجتماعی برای نخستین بار در کشور

دکتر مهدی قربانی، مجری این طرح، ضمن اعلام این خبر به تشریح اهمیت موضوع و فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه پرداخت و گفت: «در راستای احیای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها ( CSR ) و همچنین خلق کسب و کار اجتماعی به منظور تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، جهش تولید و ارتقا تاب‌آوری نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک، دانشگاه تهران با همکاری شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان (معین اقتصادی خواف)، استانداری خراسان رضوی، سازمان نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی و فرمانداری شهرستان خواف، اجرای الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی با محوریت مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را از اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ در شهرستان خواف در تعداد ۸۵ روستا آغاز کرده است».

قلعه گنج، تجربه موفق توان افزایی روستاییان مناطق محروم بود

وی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری، مبنی بر افزایش توان اقتصادی کشور در قالب سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی خاطرنشان کرد: «جهت احیای مسئولیت اجتماعی کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به‌عنوان معین‌های اقتصاد مقاومتی، توسعه متوازن و همچنین ایجاد کسب و کار اجتماعی در ایران، الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی در سال ۱۳۹۳ با ابتکار مهندس رزم حسینی، استاندار وقت استان‌های کرمان و خراسان رضوی و وزیر فعلی صنعت، معدن و تجارت پیشنهاد و طراحی و با مدیریت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی به‌عنوان معین اقتصادی و اجرای پروژه توانمندسازی جوامع محلی تحت نظر دانشگاه تهران عملیاتی گردید که با رویکرد توانمندسازی روستاییان و شهرهای کم‌برخوردار، به طور پایلوت در شهرستان قلعه گنج به عنوان یکی از محروم‌ترین مناطق کشور، طراحی و اجرایی شد که کارنامه ارزشمند و چشمگیری در آن مناطق محسوب می‌شود».
 

مثلث توسعه، فرآیند و شیوه نوین مدیریتی است

دکتر قربانی، با بیان اینکه مثلث توسعه فرآیند و شیوه نوین مدیریتی است، در خصوص الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی تصریح کرد: «بر اساس الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی، کارگزاران حکومت، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به‌عنوان اضلاع مثلث و ائمه جمعه به‌عنوان ناظران در میانه این مثلث نقش محوری را در قالب وظایف مشخص و گام‌های شش‌گانه ایفا می‌کنند. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ معین اقتصاد مقاومتی تحت عنوان بانیان توسعه مبتنی بر اقتصاد مردم محور در دوازده منطقه استان خراسان رضوی و در راستای احیای مسئولیت‌های اجتماعی و توان‌افزایی مولد یعنی راه‌اندازی کسب‌وکارهای اجتماعی فعالیت دارند».
 

کاهش تمرکزگرایی در تصمیم‌گیری‌ها و راه‌اندازی سازمان نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی از اهداف این الگو است

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، در ادامه سخنان خود کاهش تمرکزگرایی در تصمیم‌گیری‌ها، ایجاد وحدت رویه و یکپارچگی در مناطق مختلف استان، پرهیز از اعمال سلیقه‌های شخصی در طرح‌های اقتصادی، تسهیل و رفع موانع و سرعت عمل در سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذاران جهت جهش تولید را از اهداف این طرح برشمرد.
وی افزود: «برای اجرای برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی در مسیر توسعه اقتصادی نیازمند سازمانی است که وظیفه ایجاد هماهنگی، اصلاح فرایند در مسیر حرکت به سمت توسعه متوازن، تسهیل‌گری و رفع موانع موجود در مسیر مجریان، نظارت و اخذ بازخورد و تهیه گزارش‌ها از سیاست‌ها و برنامه‌های ابلاغی را به عهده داشته باشد. بنابراین سازمانی مردم نهاد با نام «سازمان نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی استان خراسان رضوی» در ارتباط با پویایی اقتصاد و سرمایه‌گذاری به همت معین‌های اقتصاد مقاومتی و پرهیز از هرگونه هزینه دولتی در چهارچوب الگوی مثلث توسعه اقتصادی فرهنگی با تصویب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی کشور به‌صورت پایلوت در استان خراسان رضوی راه‌اندازی شد».

مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف در حال اجراست

دکتر قربانی، عنوان کرد: «مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف هم‌اکنون با همکاری شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان به‌عنوان معین اقتصادی شهرستان خواف، دانشگاه تهران، استانداری خراسان رضوی، سازمان نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی و فرمانداری شهرستان خواف در حال اجراست. بر این اساس، شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خواف با هدف تولید پایدار بخشی از گندله مورد نیاز شرکت فولاد مبارکه اصفهان در سال ۱۳۹۴ تأسیس شده است. در حال حاضر واحد گندله‌سازی به ظرفیت اسمی ۵ میلیون تن در سال در حال بهره‌برداری بوده و با تولید و در مدار قرار گرفتن کارخانه کنسانتره‌سازی به ظرفیت ۵ میلیون تن در سال، به بزرگترین تولید کننده کنسانتره در شرق کشور تبدیل خواهد شد. فولاد سنگان، متعهد به احیای مسئولیت اجتماعی، توسعه متوازن و یکپارچه بوده و بهبود کیفیت زندگی فردی و شغلی پرسنل و شهروندان را در اولویت کاری خود قرار داده است».

کسب و کار اجتماعی نوعی از «کسب و کار دگرخواهانه»

به گفته مجری این طرح، کسب و کار اجتماعی نوعی از کسب و کاری است که در آن سرمایه‌گذار یا بخش خصوصی بدون کسب سود در پی حل معضلات انسانی و کمک به دیگران است. در واقع نوعی «کسب و کار دگرخواهانه» است که هدفش به پایان رساندن یک مسأله اجتماعی است.
دانشیار دانشگاه تهران، تقویت اقتصاد محلی در پیوند با اقتصاد منطقه‌ای و ملی مبتنی بر احیای مسئولیت اجتماعی و تحقق کسب و کار اجتماعی و امنیت پایدار شهرستان خواف، تقویت هماهنگی‌های فرابخشی در بین دست‌اندرکاران سازمانی و تدوین چهارچوب‌های لازم برای تحقق حکمرانی خوب و آبادانی و پیشرفت شهرستان خواف، تقویت شبکه تعاملات اجتماعی و به اوج رساندن مشارکت مردم در فرآیند آبادانی و پیشرفت شهرستان خواف، ایجاد موازنه بین خدمات اکوسیستم در راستای ارتقای تاب‌آوری نظام اجتماعی – اکولوژیک و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی و حفظ عزت نفس و کرامت انسانی مبتنی بر رویکرد توان‌افزایی، تعالی و خوداتکایی محرومان را از راهبردهای اصلی این طرح در ارتباط با الگوی کسب و کار اجتماعی و مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی در شهرستان خواف برشمرد.

۸۵ کانون جمعیتی روستایی در این طرح فعالیت دارند

وی در بخش دیگری از سخنان خود به تبیین نحوه اجرای این طرح پرداخت و اظهار کرد: «ابتدا نیروهای بومی تحصیل‌کرده به‌عنوان تسهیل‌گران طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی خواف انتخاب شدند که در حال حاضر تعداد ۱۸ تسهیل‌گر در تعداد ۸۵ کانون جمعیتی روستایی مشغول به فعالیت هستند. همزمان تیمی متشکل از ۲۰ عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به‌عنوان مشاوران پژوهشگاه دانشگاه تهران واحد خواف، انتخاب شدند که در قالب تیم پشتیبان مطالعاتی و اجرایی طرح برای اجرای یک پژوهش کاربردی فرارشته‌ای و بین رشته‌ای همکاری می‌کنند».
دکتر قربانی، تأکید کرد: «در شهرستان خواف، ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه به‌صورت عملیاتی و اجرایی در حال پیگیری است و نقش مسئولیت اجتماعی دانشگاه تهران به‌عنوان دانشگاه کارآفرین و همچنین شرکت‌های معدنی در این طرح بسیار کلیدی و پررنگ ظاهر شده است».
 

رویکرد معین اقتصادی در شهرستان خواف «کار با مردم برای مردم» است

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، حضور مردم و مردم محوری در تمامی مراحل مسأله‌شناسی، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بر پروژه‌ها و طرح‌ها را رکن اساسی توصیف کرد و افزود: «این موضوع منطبق بر گام دوم انقلاب و سیاست‌های اقتصادی مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب است. بر اساس اقدامات صورت گرفته، ابتدا سازماندهی اجتماعی در کلیه روستاهای شهرستان (۸۵ روستا) انجام گرفت و در هر روستا کانون آبادانی و پیشرفت روستا با مشارکت مردم تشکیل شد و در حال حاضر شناسنامه کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستاهای شهرستان خواف نیز تهیه شده است».
به گفته مجری این طرح، هر کانون یک سازمان مردم نهاد تلقی می‌شود و از سوی «امین روستا» مدیریت می‌شود. در هر روستا با حضور اعضای کانون، کارگاه‌های مشارکتی متعددی برای شناخت مسائل محوری روستا با نگاه تسهیل‌گری انجام گرفته است که منتج به تدوین سند ارزیابی مشارکتی روستایی شده و در تدوین سند جامع شهرستان خواف مورد استفاده قرار خواهد گرفت. رویکرد معین اقتصادی در شهرستان خواف «کار با مردم برای مردم» است.
 

راه‌اندازی صندوق‌های اعتباری خرد در هر روستا به‌عنوان یک مدل اعتماد محور

دانشیار دانشگاه تهران، در ادامه چگونگی و نحوه تأمین مالی طرح را تشریح کرد و گفت: «جهت تثبیت و بهبود کسب و کارهای خرد روستایی رویکرد «تأمین مالی خرد» اجرا شد و صندوق‌های اعتباری خرد روستاها در سطح ۸۵ روستای شهرستان به منظور ارائه تسهیلات خرد و بهبود و تثبیت کسب و کارهای روستاییان از سوی کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی شکل گرفت. با توجه به اینکه یکی از موانع در راه‌اندازی کسب و کارهای روستایی نداشتن وثیقه‌ها و تضمین‌های بانکی توسط کارآفرینان برای دریافت تسهیلات است، برای رفع این مشکل، صندوق‌های اعتباری خرد در هر روستا به‌عنوان یک مدل اعتماد محور راه‌اندازی شدند».
دکتر قربانی، با بیان اینکه صندوق‌های اعتباری خرد روستایی از مرداد ماه ۹۹ در شهرستان خواف راه‌اندازی شده است، تصریح کرد: «اکنون پس از سه ماه از راه‌‌اندازی، تعداد بیش از ۱۰ هزار نفر در این صندوق عضویت پیدا کردند که در طول دوره زمانی سه ماهه مبلغی حدود یک میلیارد تومان از سوی اعضای صندوق‌های خرد روستایی پس‌انداز خرد جمع‌آوری شده است که از ماه چهارم (آبان ماه)، اعطای تسهیلات خرد به اعضای صندوق‌های اعتباری خرد شهرستان خواف آغاز شده است».

این طرح بر مسأله محوری، مطالعات جامع، شناسایی پروژه‌ها عملیاتی در حوزه‌های مختلف، اقدام هدفمند و مدیریت جهادی تأکید دارد

وی خاطر نشان کرد: «همزمان با انجام اقدامات در روستاهای هدف، تیم مطالعات، کلیه طرح‌ها و برنامه‌های دستگاه اجرایی و اقدامات صورت گرفته تاکنون در شهرستان خواف را مورد تحلیل قرار داده است. سپس در قالب کارگاه‌های مشارکتی با حضور کلیه اضلاع مثلث و نمایندگان کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی، خروجی ارزیابی فرصت‌ها و محدودیت‌های توسعه شهرستان ارائه شد که در حال حاضر مطالعات توسعه جامع شهرستان به‌عنوان نقشه راه مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی سنگان خواف در مرحله جمع‌بندی و تصویب در کمیته برنامه‌ریزی شهرستان و سازمان برنامه و بودجه استان خراسان رضوی است».
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: «در این طرح به مسأله محوری و شناسایی پروژه‌ها و طرح‌های عملیاتی در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی، زیرساختی و عمرانی، آموزشی و مهارتی، طبیعی و محیط زیستی و اقتصادی (اشتغال و زنجیره ارزش تولید) تأکید شده است. لذا این مدل کاملاً مسأله محور و هدفمند، فرایند آبادانی و پیشرفت جامع شهرستان خواف را مبتنی بر ترویج فرهنگ مدیریت جهادی در دستور کار قرار داده است».
 

با اولویت بر مشارکت معین اقتصادی، تشکل‌های مردمی و خیرین توسعه ۸۰ تفاهم‌نامه در دست اجراست

مجری این طرح، عنوان کرد: «نکته کلیدی در مدل جامع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های معدنی خواف و اجرای الگوی کسب و کار اجتماعی این است که در تمامی مراحل تدوین سند، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت و ارزیابی اقدامات، مشارکت مردمی در قالب کانون‌های آبادانی و پیشرفت روستایی جزو جدایی‌ناپذیر این طرح بوده که در حال حاضر ۸۰ تفاهم‌نامه در دست اجراست. همچنین در چندین پروژه مرتبط با بخش منابع آب، خیرین توسعه نیز با این طرح همکاری دارند».
دانشیار دانشگاه تهران، با تأکید بر توجه به مسأله محوری تأمین آب شرب و آب کشاورزی در شهرستان خواف اظهار کرد: «از این تعداد ۵۸ تفاهم‌نامه در بخش‌های تأمین منابع آب کشاورزی و آب شرب شامل لایروبی و مرمت قنوات، آبرسانی مشارکتی به روستاها، تأمین آب شرب سمت توسعه مسکن روستایی و اقدامات آبخوان‌داری و آبخیزداری منعقد شده است. ۱۲ تفاهم‌نامه نیز مربوط به اجرای مشارکتی پل باکسی در محور آب‌نماهای روستاها و تسطیح و زیرسازی جاده‌های مواصلاتی روستا است».
دکتر قربانی ادامه داد: «همچنین شش تفاهم‌نامه مربوط به بازنگری طرح‌های هادی روستایی و چهار تفاهم‌نامه در زمینه نهال‌کاری و احیای مشارکتی مناطق بیابانی است. ثبت جهانی آثار تاریخی شهرستان خواف، ساخت فضاهای آموزشی، زیباسازی ورودی روستاها، همکاری با ادارات مختلف شهرستان و غیره… نیز از دیگر تفاهم‌نامه‌های منعقد شده بین فرمانداری، طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی، معین اقتصادی، دستگاه اجرایی متولی و کانون آبادانی و پیشرفت روستایی است».
 

«ما جویای شغل نیستیم، ما خالق شغلیم»

وی با بیان اینکه در پروژه‌های اجرایی شهرستان خواف، آموزش، یادگیری، ظرفیت‌سازی و مشارکت مردمی محور اساسی اقدامات است، گفت: «معین اقتصادی و سایر سرمایه‌گذاران در شهرستان، در تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز اجرای طرح‌ها و پروژه‌های تعریف شده مشارکت داشته و همچنین دستگاه اجرایی متولی در شهرستان در هر بخش، نقش آموزش و نظارت بر اقدامات را با دیدگاه کارشناسی و فنی ایفا می‌کند. توجه ویژه به دانش بومی در حوزه‌های مختلف در کنار انتقال دانش و آموزش در راستای یادگیری و ظرفیت‌سازی جامعه محلی جهت ارتقا تاب‌آوری در مواجهه با بحران‌های طبیعی و اقتصادی به‌صورت عملیاتی در خواف دنبال می‌شود».
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، افزود: «ما معتقدیم که مشارکت فعالانه و آگاهانه روستاییان در اجرای طرح‌ها، ضمن تحقق حکمرانی خوب (مبتنی بر شفافیت و مشارکت محوری)، ارتقا روحیه خودباوری، حفظ شأن و منزلت اجتماعی روستاییان، تثبیت جمعیت روستایی، مهاجرت معکوس، اعتماد به نفس، تقویت حس مسئولیت‌پذیری، تقویت سرمایه اجتماعی و کاهش هزینه و زمان در اجرای کلیه طرح‌ها را به دنبال دارد که همه این موارد از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شوند».
دانشیار دانشگاه تهران، در پایان سخنان خود با اظهار اینکه طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی تلاش می‌کند تا باور «ما جویای شغل نیستیم، ما خالق شغلیم» در شهرستان خواف نهادینه‌سازی شود، تأکید کرد: «یقیناً برای رسیدن به این باور باید همدل و همزبان شویم و بستر را برای اشتغال جوانان و مردم عزیز شهرستان خواف فراهم کنیم. دانشگاه تهران به‌عنوان مجری طرح مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرستان خواف در رفع فقر و بیکاری، کاهش مهاجرت و آسیب‌های اجتماعی مصمم بوده و معتقدیم که با همدلی و همزبانی خواهیم توانست امید را به ارمغان بیاوریم و تلاش خواهیم کرد تا با توکل به خداوند متعال و مشارکت فعالانه همه ذی‌نفعان، زیبایی، شادی و خوشبختی را به مردم عزیز شهرستان خواف اهدا کنیم».
دکتر مهدی قربانی، دانشیار دانشگاه تهران، از مبتکران حوزه «کسب و کار اجتماعی» است که تحقیقات و فعالیت‌های پژوهشی ایشان بر توسعه محلی، توانمندسازی جوامع روستایی، تاب‌آوری نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک و تأمین مالی خرد تمرکز دارد. دکتر قربانی، مجری طرح توان‌افزایی جوامع محلی شهرستان‌های قلعه گنج (طرح ممتاز و برگزیده کشوری در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای رونق تولید ملی در سال ۱۳۹۸ و دستاورد ویژه پژوهشی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۷)، مانه و سملقان و جزیره لارک بوده که بیش از شش سال تجربه عملیاتی در رفع فقر و محرومیت در مناطق مختلف کشور را در کارنامه خود دارد.