دکتر احسان چیت‌ساز: سرآمدی آینده ملت‌ها متعلق به جوامعی است که در حوزه NBIC پیشرو باشند/ فناوری‌های هم‌گرا، مدیریت، ارتقای عملکرد و بهبود کارکردهای جوامع را فراهم می‌کند/ دیوارهای بلند گروه‌های آموزشی باید شکسته شوند

به دلیل اهمیت این موضوع، مینا راستی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران با دکتر احسان چیت‌ساز، استادیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، معاون سابق توسعه مدیریت و منابع بنیاد ملی نخبگان و معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در خصوص فناوری‌های هم‌گرا به گفت‌وگو نشسته است که در ادامه می‌خوانید:

آسیب دانشگاه‌ها در چرخه باطل تدوین و اجرای رشته‌های آموزشی
دکتر احسان چیت‌ساز، استادیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در ابتدای سخنان خود در خصوص ورود دانشگاه‌ها به چرخه باطل تدوین و اجرای رشته‌های آموزشی گفت: محتوای آموزشی رشته‌های آموزشی در دانشگاه‌ها همگرایی هدفمندی با نیازهای حال و آینده بازار کار ندارد؛ چرا که اعضایی که به تدوین این رشته‌ها می‌پردازند، ممکن است متناسب با نیازهای حال و آینده توسعه دانش و صلاحیت نیافته باشند و با نگاه‌های بخشی، محدود محتوایی را آماده می‌کنند که بی توجه به مسیر مورد نیاز برای توسعه است.
چیت‌ساز مشکل اصلی این حوزه را گرایش و وابستگی اساسی رشته‌ها به ذات و هسته اولیه خودشان دانست و تصریح کرد: نکته مهم این است که اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، نظام حقوق و دستمزدشان وابسته به واحدهای درسی، پایان نامه‌ها و… است. پیامد این فرایند این است که اعضای هیئت علمی اگر انگیخته‌های متعالی درونی نداشته باشند، برای به دست آوردن واحدهای درسی و پایان نامه‌های بیشتر، باید رقابت کنند. بنابراین نتیجه و پیامد مورد انتظار این است که فرد باید به صورت پیوسته تلاش کند تا درس‌های متناسب با صلاحیت محوری خود، در سرفصل رشته وجود داشته باشد تا از نقطه امن و آرامش خود خارج نشود.
وی ادامه داد: به همین دلیل ممکن است دانشگاه‌ها به واسطه این انگیخته‌های درون گروهی، به جای آماده شدن برای آینده، به حفظ صلاحیت‌های گذشته گرایش پیدا کنند. تردیدی نیست که دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی وارد بازار کار شده و باید متناسب با مقتضیات روز، نیازهای جدید جامعه را برطرف کنند. اما واقعیت این است که صلاحیت دانشجویان متناسب با صلاحیت‌های گذشتۀ جمع اعضای هیئت علمی شکل می‌گیرد. بنابراین با نیازهای روز بازار کار تناسب ندارد.

دانشگاه‌ها با اختلاف میان وضعیت اشتغال و رشته تحصیلی مواجه هستند
معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با اشاره به رصد اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های جهان یادآور شد: اگر رصد اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های جهان را مرور کنید، متوجه وجود اختلاف جدی میان وضعیت اشتغال مرتبط دانش آموختگان و رشته تحصیل کرده خواهید شد. این اختلاف محصول آماده نبودن دانش آموختگان برای برطرف کردن نیازهای حال و آتی جوامع است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: این چالشی است که دانشگاه‌ها به طور جدی با آن مواجه هستند و تا زمانی که بازنگری در رشته‌های آموزشی به صورت درون‌زا، برعهده همان بدنه متولی اجرای رشته‌های کنونی باشد، تغییر و تحولی در مجموعه صلاحیت‌های خروجی دانشگاه‌ها رخ نخواهد داد.

دیوارهای بلندی به نام گروه‌های آموزشی، به دنبال تخصص‌گرایی ایجاد شده است
معاون سابق توسعه مدیریت و منابع بنیاد ملی نخبگان با اشاره به ایجاد دپارتمان‌های مختلف در دانشگاه‌ها گفت: از سوی دیگر، به دنبال تخصص‌گرایی، دیوارهای بلندی به نام گروه‌های آموزشی ایجاد شده است که برای تشکیل این دیوارهای بلند، باید اصولی برای «مشروعیت بخشی» به آن وجود داشته باشد. ایجاد این دیوارهای بلند در دپارتمان‌ها زمانی مورد نیاز است که امکان گفت‌وگو میان اعضا به دلیل تفاوت در مفهوم شناسی، روش شناسی و پدیدارشناسی آن علوم مقدور نباشد. چرا که به لحاظ ترمینولوژی، متدولوژی و اپیستومولوژی امکان برقراری ارتباط علمی بین اعضا غامض می‌شود.
وی پیامد ایجاد این دیوارهای بلند را عدم همکاری میان متخصصین و محققین بیان کرد و افزود: پیامد این دیوارهای بلند و عدم همکاری ناتوانی در حل مسائل واقعی جامعه است. چرا که مسائل واقعی جامعه پیچیده، دشوار و چند بعدی است و نیازمند مشارکت دانشگران با تخصص‌های مختلف است.

مسائل پیچیده جوامع، راه‌حل‌های دشوار و بین‌رشته‌ای دارند
استادیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران تأکید کرد: نکته مهم این است که مسائل پیچیده، راه‌حل‌های دشوار و بین رشته‌ای دارند و این راه حل‌ها، اغلب راه‌حل‌های درون رشته‌ای نیستند. به همین دلیل است که برخی از دانش آموختگان نظام آموزش عالی، از پسِ صلاحیت‌های مورد نیاز بازار کار برنمی‌آیند. چرا که مجموعه گروه‌های آموزشی و دیوارهای بلند، منجر به فاصله گرفتن این صلاحیت‌ها شده و روز به روز این فاصله بیشتر خواهد شد.
وی تأکید کرد: پیش از این هیچ تمدنی فرصت منحصر به فردی برای ارتقای عملکرد انسان در مقیاسی که در آینده نزدیک با آن روبرو خواهیم شد، نداشته است. همگرایی علوم به خصوص علوم و فناوری‌های نانو، بیوتکنولوژی، فناوری اطلاعات و علوم شناختی (NBIC) در حال ایجاد مجموعه‌ای از ابزارهای قدرتمند است که دارای پتانسیل قابل توجهی برای بهبود عملکرد انسان و همچنین تحول جامعه، علم، اقتصاد و تکامل انسان است. با درک بیشتر همگرایی NBIC، این احتمال که ما بتوانیم عملکرد انسان را در حوزه‌های درمانی، ارتقای عملکرد و تکامل افزایش دهیم، پیش‌بینی و حتی انتظار می‌رود. علاوه بر این، همگرایی چالش‌های کاملاً جدیدی را برای دانشمندان، سیاست‌گذاران و رهبران تجارت به وجود می‌آورد که برای اولین بار ابزارهای جدید و قدرتمند گسترده‌ای برای شکل دادن به بازارها، جوامع و سبک‌های زندگی خواهند داشت.
چیت‌ساز خاطر نشان کرد: ظهور همگرایی ما را به روش‌های جدید برای ایجاد تعادل در برابر خطر و بازده، تهدید و فرصت، مسئولیت اجتماعی و مزیت رقابتی در قرن بیست و یکم به چالش می‌کشد.
عضو کمیته راهبری شبکه اجتماعی آموزش دانشگاه تهران حل مسائل و مشکلات جدید جوامع را در گرو هم‌گرایی میان علوم مطرح کرد و گفت: دانش و فناوری‌های هم‌گرا در حوزه علوم انسانی نیز تأثیرات شگرفی داشته است؛ این علوم کمک می‌کنند تا هم‌گرایی جدیدی میان علوم ایجاد شود تا در نتیجۀ آن بتوانند مسائل جدید جامعه را حل کنند. مسائل امروز جامعه در مرزِ میان این دانش‌ها قرار داشته و می‌تواند در همکاری میان متخصصین مختلف شکل بگیرد و مسائل و مشکلات واقعی جامعه را حل کند. نکته مهم این است که مسائل جامعه محدود به دیسیپلین خاصی نیست که متخصصین یک حوزه بتوانند به تنهایی آن را حل کنند. لذا این دانش و فناوری‌های شناختی، دریچه جدیدی به سوی حل کردن مسائل و مشکلات روز جوامع خواهند بود. برای مثال در حوزه مدیریت منابع انسانی نظام‌های جذب، نگهداشت، ارتقا و عملکرد تحت تأثیر این علوم در حال تحولات مبنایی است.

حل مسائل و مشکلات جدید جوامع در گرو هم‌گرایی میان علوم مختلف است
دکتر احسان چیت‌ساز هدف تأسیس دانشکده‌های جدید دانشگاه تهران را تمرکز بر علوم میان رشته‌ای دانست و عنوان کرد: دانشگاه تهران در دوره‌ای اقدام به تأسیس دانشکده‌های بین رشته‌ای نمود که هدف آن تمرکز بر علوم میان رشته‌ای و همگرایی بین آنها بود. اما این دانشکده‌های جدید در درون خود دیوارهای بلندی به عنوان گروه‌های آموزشی ایجاد کردند که نتیجه آن دور شدن از هدف اصلی خود، یعنی هم‌گرا کردن فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی بود.
مؤلف کتاب بانک‌ها و پیشبرد کارآفرینی تأکید کرد: نکته مهم این است که فعالیت‌های ذکر شده اغلب در مراکز همکاری یا مؤسسات پژوهشی، دنبال شده و تلاش می‌کنند تا بر دوش رشته اصلی، سرریز دانش را به سایر رشته‌ها توسعه دهند. به عبارت دیگر افراد تخصص‌های خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و از طریق سرریز دانشیِ افراد مختلف در کنار یکدیگر اما بر دوش صلاحیت‌های محوری خود به ارائه راه‌حل‌های نوین و کارآمد در حل مسائل و مشکلات روز جامعه دست می‌یابند.

پژوهشکده فناوری‌های هم‌گرا به منظور پاسخ به نیازهای جدید جامعه تأسیس شد
رئیس دبیرخانه هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان، تأسیس پژوهشکده فناوری‌های هم‌گرای دانشگاه تهران را تلاش برای یافتن راه حل و پاسخ به نیازهای جدید جوامع دانست و خاطرنشان کرد: پژوهشکده فناوری‌های هم‌گرا در سال ۱۳۹۷ در دانشگاه تهران با حضور جمعی از متخصصین رشته‌های مختلف ایجاد شد. این پژوهشکده دارای گروه‌های پژوهشی مختلفی است که تلاش می‌کنند تا به نیازهای جدید جامعه پاسخ دهند.
چیت‌ساز ادامه داد: فناوری‌های هم‌گرا طیف گسترده‌ای از نیازهای جامعه را دنبال می‌کنند. به عنوان مثال حوزه منابع انسانیِ شناختی، نیازمندی‌های موجود در سازمان‌ها مانند جذب نیروی انسانی، ارتقای عملکرد، نگهداشت منابع انسانی، مربی‌گری (کوچینگ) و همیاری را با استفاده از فناوری‌های همگرا دنبال می‌کند که فرایند بسیار مهم و کلیدی در سازمان‌ها است. برای مثال جذب نیروی انسانی فرایندی کلیدی است که هزینه و انرژی زیادی را برای آینده سازمان‌ها ایجاد می‌کند و اگر این فرایند به خوبی انجام نشوند، پیامدهای سایر فرایندهای منابع انسانی با اتلاف منابع و سرمایه مواجه خواهد بود. از این رو فناوری‌های همگرا، سنجش‌ها را از حالتی کیفی به چهارچوبی کمی و قابل اندازه‌گیری بدل می‌کند و دقت پیش بینی ابزارها را بالا برده و انتخاب و ارتقای بهینه کمک شایانی می‌کند.
معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات حل مسائل جدید سازمان‌ها را با تکنیک‌ها و ابزارهای بدیع گذشته ممکن ندانست و گفت: مسائل جدید سازمان‌ها با تکنیک‌ها و ابزارهای گذشته قابل حل نبوده و نیازمندی‌های جدیدی را می‌طلبد. شیوع ویروس کرونا سبب شد تا قسمت زیادی از نیروی انسانی «دورکار» شوند اما ابزارهای مدیریت عملکرد، ارتقا و ارزیابی در شرایط جدید در دست مدیران سازمان‌ها نبود و نمی‌دانستند که چگونه فعالیت نیروی انسانی را مورد ارزیابی قرار دهند.

علوم میان رشته‌ای تلاش می‌کنند تا با هزینه کمتر، بازده بالاتری ایجاد شود
وی وجود عنصر ترس در سازمان‌ها را عامل بازدارنده خلاقیت کارکنان عنوان کرد و یادآور شد: از سوی دیگر نظام‌های ارزیابی عملکرد قدیم در سازمان‌ها مبتنی بر ایجاد فرمان‌برداری بوده و بیش از این که فرد را به ارتقای عملکرد سوق دهد، کاهنده عملکرد بوده‌اند. امروزه می‌دانیم که آمیگدال در مغز با عنوان متولی ترس وارد عمل شده و فرایندهای شناختی مبتنی بر سیستم ۲ را با چالش مواجه می‌کند.
استادیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: بنابراین وجود ترس در نظام‌های مدیریتی و منابع انسانی سازمان‌ها، مدیران را از استفاده از خلاقیت کارکنان بازمی‌دارد که پیامد آن کاهش عملکرد و بازده سازمان خواهد بود. امروزه چنین مباحثی به کمک علوم اعصاب، علوم داده و ویژگی‌های بایولوژیکی متفاوت هر فرد تدوین شده و دریچه جدیدی را به سوی عملکرد فردی و سازمانی باز می‌کند تا با هزینه کمتر، بازده بالاتری ایجاد شود. یا در نظام‌های کوچینگ در سازمان‌ها، مربی‌گری مغز بر سایر ساحت‌های مربی‌گری با ارائه ابزارهای بدیع سایه افکنده است.
مترجم کتاب مربی‌گری مغز تأکید کرد: فناوری‌های هم‌گرا مسیرهایی را برای علوم انسانی شناختی باز کرده است که با استفاده از انعطاف‌پذیری عصبی مغز را هک کند یا به ارتقای عملکرد مغز منجر شود. انعطاف‌پذیری عصبی اساس و پایۀ تمام چیزهایی است که می‌آموزیم و عنصر اصلی برای توانایی تغییر در ما است. پس مناسب است تا برای ارتقای عملکرد جامعه به سراغ آن برویم.

سرآمدی آینده ملت‌ها متعلق به جوامع و کشورهایی خواهد بود که در حوزه NBIC پیشرو باشند
دکتر احسان چیت‌ساز یادآور شد: در واقع امروزه هدایت اجتماعی تحت تأثیر فناوری‌های همگرا قرار دارد و کاری‌های صورت گرفته در این حوزه می‌تواند بر سعادت یا شقاوت جوامع و فرهنگ‌ها تأثیر بگذارد. مجموعه این مباحث نشان می‌دهد که سرآمدی آینده ملت‌ها از آنِ جوامع و کشورهایی خواهد بود که در حوزه NBIC سرآمدی داشته، در شناسایی نیازمندی‌ها پیش دستی کرده و راه‌حل‌های متناسب با آن را برای جامعه و تصمیم گیرندگان فراهم می‌کنند.
عضو کمیته ارزیابی شرکت‌های پارک فاوا نقطه آغاز پژوهش‌های هم‌گرا را از دانشگاه‌ها ندانست و گفت: نقطه آغاز پژوهش‌های هم‌گرا لزوماً از دانشگاه‌ها نیست. امروزه در بسیاری از سازمان‌ها و صنایع، به واسطه منابع موجود، پژوهش‌های بدیع‌تری نسبت به دانشگاه‌ها انجام می‌شود و به عبارتی، دانشگاه‌ها در پی این مجموعه‌ها در حال حرکت هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران وجود فناوری‌های هم‌گرا را عامل توسعه جوامع عنوان کرد و گفت: در نهایت فناوری‌های هم‌گرا، مدیریت، ارتقای عملکرد و بهبود کارکردهای جوامع را فراهم می‌کند. به عنوان مثال برای تولید واکسن‌های کرونا، از علوم داده و بایوتکنولوژی و فناوری جدید «پیام‌رسان آر‌اِن‌اِی» یا «ام‌آر‌اِن‌اِی» برای تولید واکسن کووید -۱۹ استفاده کرده‌اند که پیامد این امر در سال‌های آینده مشاهدۀ عملکرد داروهای «شخصی سازی شده» برای انسان‌ها خواهد بود و شاهد پیشرفت قابل توجهی در درمان سرطان خواهیم بود. در واقع پیامد این رویداد نامطلوبی (کووید -۱۹) که برای جوامع رخ داد، افزایش طول زندگی بشر به واسطه این فناوری‌ها است.

حل مسائل بحرانی در جامعه نیازمند تعامل متخصصان علوم مختلف است
معاون سابق توسعه مدیریت و منابع بنیاد ملی نخبگان تأکید کرد: مسائل بحرانی ایجاد شده در جوامع، چند بُعدی بوده و حل کردن آن، نیازمند تعامل متخصصان علوم مختلف است. واقعیت این است که اگر همچنان دیوارهای بلند وجود داشته و اعضای هیئت علمی در پژوهشکده‌ها و گروه‌های تخصصی مشغول به کار بودند، با راه حل واقعی برای مواجهه با کرونا رو به رو نبودیم.
وی حرکت به سوی همکاری‌های متقابل برای ایجاد ارزش اجتماعی را مهم تلقی کرد و گفت: نکته مهم این است که سرمایه انسانی منطقه آرامش خود را رها کرده و با حرکت به سوی همکاری‌های متقابل برای ایجاد ارزش اجتماعی، از نظام‌های ارزش گذاری سنتی خارج شوند و بر مسائل واقعی جامعه تمرکز کنند. نکته مهم این است که بتوانیم مسائل مختلف را با یکدیگر به اشتراک بگذاریم و برای مسائل مشترک، راه‌حل‌های مشترکی ابداع کنیم.
معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با اشاره به تمرکز بر مسائل واقعی جوامع و ارائه راه‌حل‌های مشترک خاطرنشان کرد: اداره جوامع آینده تحت تأثیر مجموعه‌ها، افراد و سازمان‌هایی خواهد بود که در حوزه فناوری‌های هم‌گرا متخصص و مسلط بوده و بتوانند از آن، برای بهبود عملکرد اجتماعی خود بهره ببرند. سرآمدی در حوزه فناوری‌های هم‌گرا مدیون همکاری و هم‌گرایی میان نیروی انسانیِ مراکز پژوهشی و مؤسسات در این حوزه خواهد بود تا مسائل واقعی به میدان آمده و با ارائه راه‌حل‌های مشترک، بتوانند منجر به گشایش مسیرهای جدید شوند.
استادیار دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در پایان سخنان خود یادآور شد: فراموش نکنیم که اگر در دانشگاه‌ها و گروه‌ها، به مسیر گذشته و سنتی ادامه دهیم، منجر به شکست خواهد شد. رصد اشتغال دانش آموختگان در حوزه آموزش عالی که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که در سال‌های اخیر انجام شده، به خوبی بیانگر این موضوع است و تحول دانشگاه تهران در ایجاد رشته‌های چند بعدی یک از کلیدهای حل توأمان مسئله اشتغال و توانمندی حل مسئله در کشور خواهد بود.