با استفاده از روش‌های نوین فرآوری، می‌توان مانع از خام فروشی شد / با توجه به محدودیت منابع، بازیافت پسماند و مدیریت آب در صنایع معدنی و فرآوری مواد باید در اولویت قرار گیرند / فرآوری مواد معدنی، از مهم‌ترین حلقه‌های مفقوده در زنجیره ارزش فعالیت‌ معدنی است

به همین مناسبت صغری داوری فرد، کارشناس روابط عمومی دانشگاه با دکتر مهدی قرا‌باغی گفت و گوی انجام داده است که در ادامه می‌آید.
 

• شما در جشنواره پژوهش دانشگاه تهران در سال ۹۸ به عنوان پژوهشگر نمونه جوان معرفی شدید. دراین‌باره و دلایل انتخاب خودتان به عنوان پژوهشگر نمونه توضیح بفرمائید؟

همانطور که مستحضر هستید، جشنواره پژوهش هر ساله در هفته پژوهش توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تهران برگزار شده و در بخش‌های مختلف، برگزیدگان انتخاب می‌شوند. مبنای انتخاب برگزیدگان، آئین‌نامه جشنواره پژوهش است که در هر سال آئین‌نامه توسط معاونت پژوهشی به واحدهای زیرمجموعه دانشگاه ارسال شده و مطابق با آئین نامه، پژوهشگرانی که امتیاز بیشتری کسب نموده و یا کیفیت پژوهشی ایشان با شرایط آئین نامه تطابق داشته باشند، در شورا‌های مختلف بررسی و سپس انتخاب خواهند شد. عموماً در آئین نامه، ملاک‌های انتخاب پژوهشگران کیفیت، عملکرد و کارنامه پژوهشی و فعالیت‌های ارتباط با صنعت اساتید است. با این حال، در سال‌های مختلف ضوابط انتخاب پژوهشگران ممکن است تغییراتی داشته باشد و در آئین‌نامه در مجموع تلاش می‌شود که ملاک‌های کمی نظیر تعداد مقالات و تعداد طرح‌های مرتبط با صنعت و ملاک‌های کیفی، مانند کیفیت پژوهش‌های انجام شده مدنظر قرار گیرد. در رابطه با پردیس فنی، معمولاً از هر دانشکده داوطلبانی برای هر بخش انتخاب شده و کیفیت فعالیت پژوهشی ایشان در شورای پژوهشی پردیس فنی بررسی شده و در نهایت با بررسی که توسط معاونان پژوهشی دانشکده‌های زیر مجموعه پردیس فنی انجام می‌گیرد، برگزیدگان برای بررسی و انتخاب نهایی به معاونت پژوهشی دانشگاه ارسال خواهند شد. در رابطه با اینجانب نیز، دلایل انتخاب امتیاز پژوهشی و پروژه صنعتی انجام شده توسط اینجانب بود که سبب شد در سال ۹۸ به عنوان پژوهشگر جوان انتخاب شوم.
 

• طرح‌های پژوهشی شما چه ویژگی داشتند که موجب شدند تا شما به عنوان پژوهشگر نمونه معرفی شوید، لطفاً قدری دراین‌باره توضیح دهید؟

طرح‌های پژوهشی اینجانب عموماً طرح‌های کاربردی و در ارتباط با صنعت هستند و در آنها تلاش می‌شود که یک مشکل یا یک معضل صنعتی حل شود. معمولاً طرح‌های اینجانب با هدف رفع یک مشکل یا یک معضل صنعتی با شرکت صنعتی منعقد می‌شود و دستاوردهای طرح مزایای مادی مناسب را برای آن شرکت به ارمغان خواهد آورد. به عنوان مثال در برخی طرح‌های صنعتی انجام شده توسط اینجانب و همکاران، ساخت یک دستگاه یا وسیله که به دلایل مختلف امکان تهیه آن در کشور فراهم نیست، طراحی و ساخته می‌شود که از جمله آنها می‌توان به پروژه ساخت تیکنر خمیری اشاره نمود.
در رابطه با سایر پروژه‌هایی که توسط اینجانب انجام شده می‌توانم به بهینه سازی و افزایش ظرفیت کارخانه‌های فرآوری کنسانتره سنگ آهن و کارخانه مس و همچنین بهینه سازی کارخانه‌های کانی صنعتی اشاره کنم که در این زمینه معضلات فنی و مشکلات طراحی که در اجرای کارخانه وجود داشته است مورد بررسی قرار گرفته و با تغییر تجهیزات یا مسیر جریان‌ها و تغییر ترکیب مواد شیمیایی فرایند مشکلات مشاهده شده رفع گردیده و سبب افزایش ظرفیت، کاهش مصرف مواد شیمایی و بهبود کارایی مدار تولید گردد. عیب‌یابی فرآیند تولید در کارخانه‌های فرآوری از دیگر مواردی است که در پروژه‌ها مدنظر قرار گرفته و تلاش می‌شود تا با استفاده از اصول مهندسی، در فاز اول ایرادات یافته شده و در فازهای نواقص و گلوگاه‌های کارخانه رفع شوند که شاهد تولید مستمر و بدون مشکل در کارخانه باشیم.
علاوه بر پروژه‌های فوق، پروژه‌های بازیافت مواد از جمله مشاوره در رابطه با بازیافت لیتیم از باتری‌های لیتیمی و توسعه فرآیند و مطالعات آزمایشگاهی برای طراحی فرآیند برای بازیافت پسماندها و استحصال مواد با ارزش از آنها از جمله پروژه‌هایی است که توسط اینجانب انجام شده است.
 

• بیشترین زمینه و مسائلی که شما بر روی آنها تحقیق کرده‌اید کدامند؟ لطفاً قدری مفصل‌تر توضیح بدهید؟

تحقیقات بنده در دو زمینه بنیادی و کاربردی انجام می‌شود که بخش بنیادی تحقیقات پایه‌ای بوده و تحقیقات کاربردی مرتبط با صنعت است. در رابطه با تحقیقات بنیادی اینجانب بر روی مواردی که در زمینه‌های نوین فرآوری و بازیافت مواد است، پژوهش‌های خود را انجام می‌دهم که از جمله آنها می‌توان به روش‌های نوین فرآیند فلوتاسیون و شیمی سطح، استفاده از نانو مواد در فلوتاسیون و بازیافت پسماندها، و کاربرد روش‌های نوین در تصفیه آب و بازیافت باطله‌ها اشاره نمود. در سال‌های اخیر نیز تحقیقات اینجانب به مسائل بازیافت پسماند و مدیریت آب در صنایع معدنی و فرآوری مواد کشور معطوف شده است. زیرا کشور ما از لحاظ منابع در محدودیت قرار دارد و بایستی حداکثر بازیافت آب در صنایع مدنظر قرار گیرد. از جمله تحقیقاتی که در این زمینه توسط اینجانب انجام شده است، اجرای طرح در مرکز پژوهش‌های مجلس در رابطه با مدیریت آب، و بازیافت آن در صنایع استراتژیک معدنی کشور است. از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی اینجانب، به ویژه تحقیقات کاربردی که معمولاً حامی صنعتی دارند می‌توان به تحقیقاتی نظیر استحصال فلزات با ارزش از پسماندهای الکتریکی یا کاتالیست‌های مستعمل یا سایر پسماندهای معدنی اشاره کرد.
 

• بفرمائید پژوهش‌های شما چه نتایجی کاربردی داشته است؟

خوشبختانه غیر از انتشار نتایج تحقیقات در مجلات معتبر پژوهشی ISI پژوهش‌های اینجانب منجر به حصول برخی نتایج صنعتی شده است که از جمله این موارد می‌توان طراحی مهندسی کارخانه فرآوری تولید کنسانتر آهن با ظرفیت تولید ۶۵۰ هزار تن در سال محصول اشاره نمود. مشاوره و نظارت بر پایلوت بازیافت لیتیم از باتری‌های مستعمل لیتیمی از دیگر نتایج تحقیقات انجام شده است. طراحی مهندسی و ساخت اولین تیکنر خمیری کشور به همراه تیم کارفرما از جمله خروجی پژوهش‌ها بوده است که این طرح به عنوان طرح برگزیده وزارت علوم انتخاب شد. به علاوه ارائه خدمات طراحی مهندسی برای احداث چندین کارخانه تولید کنسانتره سنگ آهن، کارخانه استحصال مس کاتدی، و بهینه سازی مدار بازیافت آب برخی کارخانه‌های فرآوری معتبر کشور از جمله خروجی‌های پژوهش‌های اینجانب بوده است که اهداف اینجانب، بومی‌سازی دانش فنی و طراحی مهندسی در فرآوری و بازیافت مواد بوده است. در کنار این پژوهش‌ها، یکی از مواردی که سبب رضایت بنده شده است، کسب توانمندی‌های مناسب در دانشجویانی است که در این پروژه‌ها با بنده همکاری داشتند و تجارب کسب شده در این پروژه‌ها، سبب شد که این دانشجویان در صنایع کشور مشغول به کار شوند و ایشان را در ادامه مسیر علمی برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های تشویق کرد.
 

• نتایج و دست‌آوردهای پژوهشی شما بیشتر در کدام بخش‌ها مورد استفاده قرار گرفته است؟

با توجه به اینکه زمینه اصلی تحقیقات اینجانب مرتبط با فرآوری مواد و بازیافت است، لذا خروجی تحقیقات در رابطه با زمینه‌های یاد شده است. به صورت خلاصه می‌توان بخش‌های تولید فلزات با ارزش، بازیافت پسماندها و فلزات، معادن و کارخانه‌های فرآوری و بخش بازیافت آب، از جمله بخش‌های هستند که تحقیقات انجام شده ممکن است برایشان سودمند باشد.
 

• اگر ممکن است قدری درباره اهمیت رشته فرآوری و بازیافت مواد معدنی توضیح بفرمائید.

فرآوری مواد معدنی، علم تبدیل سنگ‌های استخراج شده از معادن به ترکیبات با ارزش افزوده بالا و قابل فروش در بازار است و از نظر تاریخی یکی از فعالیت‌های صنعتی بوده است که به توسعه اقتصادی بشریت کمک کرده است. شکی نیست که فروش مواد خام، بدون فرآوری، سبب خروج ثروت از کشور خواهد شد، و این در حالی است که با استفاده از روش‌های فرآوری، می‌توان ارزش افزوده بسیار مناسبی تولید کرده و از خام فروشی و اتلاف ثروت کشور جلوگیری کرد. در گذشته، قبل از توسعه تکنولوژی، دانش فرآوری مواد معدنی توسعه کمی یافته و عموماً استحصال مواد با ارزش و فلزات با استفاده از ذوب صورت می‌گرفت، امروز با پیشرفت علم و تکنولوژی، شاهد توسعه سریع در روش‌های فرآوری مواد معدنی هستیم و در واقع فرآوری مواد معدنی، یکی از مهم‌ترین حلقه‌ها، در زنجیره ارزش فعالیت‌های معدنی است.
در این رشته تکنولوژی و فرآیندهایی که برای استحصال ترکیبات و خالص کردن باطله‌ها و پسماندها نیاز است، مورد بررسی قرار می‌گیرد و با توجه به قیمت مواد معدنی، در واقع در کشور ما نیز، حداقل درآمدی سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار، ناشی از صنایع معدنی کشور است که بخش مهمی از آن، مرتبط به فرآوری مواد معدنی است.
در بخش بازیافت نیز، بازیافت پسماندها، باطله‌ها و انواع مواد سمی و خطرناک، توسط این روش قابلیت تبدیل به مواد با ارزش را خواهند داشت که از جمله زمینه‌های نوینی است که در این فرآیند مدنظر قرار می‌گیرد.
 

• شما تحقیقاتی هم در زمینه محیط زیست دارید لطفاً بفرمائید اهمیت فرآوری مواد معدنی در حفظ سلامت محیط زیست چیست؟

منابع معدنی از یک طرف منابع اولیه برای رشد و پیشرفت جوامع را تأمین می‌کنند اما از سوی دیگر، با بهره برداری غیر اصولی، سبب آلایندگی محیط زیست خواهد شد و می‌دانیم که محیط زیست از ارکان توسعه پایدار در هر جامعه است. لذا بایستی بهره برداری با رعایت الزامات زیست محیطی انجام گیرد. عموماً روش‌های فرآوری برای استحصال مواد با ارزش می‌توانند به صورت زیست سازگار مورد استفاده قرار گیرند و در کنار مزایای متعدد، سبب حفظ سلامت محیط زیست نیز شوند. همچنین بسیاری از روش‌های فرآوری، مانند روش‌های فیزیکی، ثقلی و مغناطیسی آلاینده محیط زیست نبوده و به عنوان روش‌های مناسب زیست محیطی شناخته می‌شوند. از سوی دیگر، روش‌های فرآوری قابلیت بازیافت مواد با ارزش از پسماندها را داشته و با استفاده از این دانش می‌توان باطله‌ها و پسماندهای خطرناک را به موادی بدون آلایندگی یا موادی با آلایندگی کمتر تبدیل نمود. لذا شناسایی روش‌های زیست سازگار فرآوری و استفاده از آنها در بازسازی محیط زیست، نقش به سزایی در بهبود محیط زیست و حفظ آن، به ویژه در اطراف صنایع آلاینده دارد.