بحران، محصول عملکرد ما قبل از بحران است / تغییر اقلیم مهم‌ترین یافته هیأت‌ ویژه سیلاب‌ها

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها و رئیس دانشگاه تهران، ۶ بهمن ۱۳۹۸ در نشست خبری ارائه گزارش نهایی سیلاب‌های اخیر، بر ارتقای جایگاه و توجه به اقتدار مدیریت بحران کشور در سطوح مختلف به‌ویژه در موضوعات بحران در سه دوره قبل، حین و بعد از وقوع بحران به عنوان یکی از موضوعات مهمی که باید مورد توجه دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط قرار بگیرد، تأکید کرد.
وی افزود: «آنچه که در حال حاضر وجود دارد، این است که در زمان وقوع بحران و البته کمی بعد از آن همه نسبت به موضوع اتفاق افتاده حساس می‌شوند، اما به مرور موضوع به فراموشی سپرده خواهد شد. در حالی‌که بحران، محصول عملکرد ما قبل از بحران است و حاصل سال‌ها کار نادرست و تجمیع آنها دلیل وقوع بحران‌های شدیدی چون سیلاب است».
دکتر نیلی احمدآبادی، با تبیین یافته‌های مهم هیأت ویژه بحث تغییر اقلیم را یکی از مهمترین آنها برشمرد و گفت: «بحث تغییر اقلیم در کشور جدی گرفته نشده و در استراتژی‌ها و برنامه‌های راهبردی مورد توجه قرار نگرفته است. در حالی‌که امروزه جهان با پدیده تغییر اقلیم مواجه است که می‌تواند به خشکسالی و یا حتی در برخی از مواقع به شدت بارش‌ها نیز منجر شود. بنابراین لازم است که در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها تغییر اقلیم لحاظ شود، تا بر این اساس بتوانیم حوادث را بیشتر و بهتر کنترل کنیم».
رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، اظهار کرد: «نظر هیأت در بررسی‌های علل سیلاب بر این بوده که از بالا‌دست موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد و آن حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست است. تخریب محیط‌زیست و دست‌کاری‌های اشتباه در طبیعت و بستر رودخانه و ساخت و سازهای نادرست اثر تخریبی و شدت سیلاب را افزایش می‌دهند. بنابراین لزوم نگرش جامع به حوزه آبریز از منظر سیلاب و طراحی طرح‌های مرتبط و مکمل آبخیزداری، حفظ جنگل‌ها و مراتع، احداث سازه‌های آبی نظیر سدها و سیل بندها، حفظ حریم رودخانه‌ها با تأکید بر جلوگیری از تعرض به منابع طبیعی از جمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان و نهادهای ذیربط قرار بگیرد».
رئیس دانشگاه تهران، بحث الزام به تنقیح، شفاف‌سازی و بهنگام‌سازی قوانین و مقررات و دستورالعمل‌ها را از دیگر یافته‌های هیأت ویژه توصیف کرد و افزود: «ما در برخی از موارد قوانینی داریم که به دقت و یا درستی اجرا نمی‌شوند و در بخشی نیز با کمبود قوانین مواجه هستیم که همه این مسائل می‌تواند ضعف‌ها و کمبودهایی را به همراه آورد. بازنگری ویژه در ضوابط و مقررات فنی شهرسازی، احداث زیر ساخت‌ها و تعیین کاربری‌ها، لزوم رفع کاستی‌های نظام فنی اجرایی کشور در ابعاد مختلف، به‌کارگیری امکانات و تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و تکنولوژی‌های جدید به‌ویژه در امور هواشناسی و آب‌شناسی، تقویت همبستگی ملی، ایجاد اعتماد عمومی، تبیین و تنظیم نقش نیروها و نهادهای مردمی و آموزش و ارتقای سطح ادراک خطر و بهره‌گیری از ظرفیت آنها از جمله یافته‌های هیأت هستند که می‌توانند جهت افزایش تاب‌آوری در زمان‌های قبل، حین و بعد حوادث طبیعی به‌ویژه سیل و در کاهش آسیب‌ها مورد توجه قرار بگیرند».
وی با اشاره به گزارش‌های ارائه شده در زمینه بررسی علل سیلاب‌های اخیر گفت: «گزارش اول روایت سیل بود و گزارش دوم پاسخ به ۱۱۰ سوال مطرح شده از سوی رئیس جمهور است، البته با توجه به تشکیل کارگروه‌های آموزش و منابع انسانی حدود ۱۷ سوال دیگر اضافه شد و در این گزارش ۱۲۷ سوال به صورت مشروح پاسخ داده شده است».
دکتر نیلی احمدآبادی، با تشریح اقدامات صورت گرفته در هیأت ویژه خاطرنشان کرد: «در مجموع ۷۰۸ متخصص و صاحب‌نظر برای تهیه گزارش با هیأت همکاری کرده‌اند و بیش از ۴۳۰ جلسه در بین کارگروه‌ها و هیأت تشکیل شد. هم‌چنین ۲۴۹ جلسه با ارگان‌ها و سازمان‌ها برگزار شده است. ۷۸ بازدید میدانی نیز از سوی هیأت صورت گرفته است. در سیل اخیر سیستان و بلوچستان هیأتی اعزام شد تا این موضوع مورد بررسی قرار گیرد که با توجه به شرایط ویژه این منطقه آیا می‌توان یافته‌های گزارش سیلاب را در سیل سیستان و بلوچستان نیز پیاده‌سازی کرد و به مناطق مختلف عمومیت داد».
رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، با بیان اینکه گزارش ارائه شده ۳۱۰ صفحه است، تصریح کرد: «کل گزارش تفصیلی کارگروه‌ها ۷ هزار و ۶۰۰ صفحه است. در این مرحله کار هیأت پاسخ به سوال‌های مطرح شده از سوی رئیس جمهور بوده است و در آینده نزدیک یک گزارش نهایی دیگر ارائه خواهد شد. تعداد زیادی از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و متخصصان تراز اول کشور با هیأت گزارش سیلاب همکاری داشته‌اند. هم‌چنین تلاش ما بر این بوده تا از تجارب جهانی در تهیه گزارش استفاده کنیم، در این زمینه دو نشست بین‌المللی برگزار شد، یک نشست با سازمان WHO و یک نشست نیز با اسکاپ بوده است که این نشست‌ها نتایج بسیار خوبی را به همراه داشته است».
رئیس دانشگاه تهران، با عنوان اینکه در تهیه گزارش استفاده از تکنولوژی‌های نوین همواره مورد توجه هیأت بوده است، گفت: «مدیریت دانش به طور جدی مورد توجه هیأت قرار گرفت به گونه‌ای که یک سیستم یکپارچه برای مستندسازی اطلاعات شکل گرفته است و تا کنون ۵ هزار رکورد شامل ویدئو، صوت، تصویر، مکتوب و مقالات در آن ثبت شده است. بر این اساس، برای کسانی که تمایل دارند در آِینده در این خصوص تحقیق کنند یک امکان بسیار خوبی فراهم شده است. گزارش همه دستگا‌ه‌ها در مدیریت دانش نیز بارگذاری شده و برای اینکه این اطلاعات در اختیار عموم قرار داده شود با تعداد زیادی از دستگاه‌ها مکاتبه شده و تا جایی که نهادها و دستگاه‌های ذیربط موافقت دارند، این اطلاعات در آینده از طریق سیستم یکپارچه در اختیار عموم قرار خواهد گرفت».
وی، با تأکید اینکه گزارشی که به رئیس جمهور ارائه شد مبتنی بر یافته‌های دقیق و متقن است، اظهار کرد: «هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، با دقت، وسواس و کار بسیار زیاد موضوع سوالات و بحث سیل را مورد بررسی قرار داد و به جز کارگروه اجتماعی و فرهنگی که یک پیمایشی را در سطح ملی انجام داده و آمارهایی را در این زمینه توانسته کسب کند، مبنای اطلاعات و آمار مطالبی است که از دستگاه‌های مختلف دریافت شده است. البته در آمارهایی که به هیأت منعکس شد تفاوت‌هایی وجود داشت و هیأت درحد توان خود تلاش کرد تا راستی‌آزمایی کند و در نهایت اطلاعات و آماری انتخاب شد که از لحاظ جایگاه سازمانی بیشتر مورد اعتماد بوده است. از نظر تحلیل یافته‌ها نیز دقت زیادی انجام شد تا سرمایه ارزشمندی که نتیجه تلاش دانشگاهیان، متخصصان، صاحبنظران و دستگاه‌های مختلف است در اختیار کشور قرار بگیرد».
دکتر نیلی احمدآبادی، عنوان کرد: «برای اینکه اطمینان حاصل کنیم گزارش هیأت کمترین کاستی‌ها را دارد، قبل از ارائه به رئیس جمهور به همه دستگاه‌ها و نهادهای علمی این گزارش ارسال و نظریات آنها دریافت شده است. هدف اصلی ما بر این است تا گزارش نهایی کمترین اشتباه و نقص را داشته و با دقت بالایی تدوین شود».
رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در زمان رخ‌دادن سیل مسائل و پرسش‌های زیادی مطرح شده است، علت شدت بارش‌ها و ارتباط آن با تغییر اقلیم، چگونگی پیش‌بینی‌ها و هشدارهای سیل، نقش عملکرد سدها، مدیریت حریم و بستر رودخانه‌ها، ساختار اختیارات و وظایف سازمان مدیریت بحران، آمادگی کشور برای عملیات امداد و نجات، تاب‌آوری سکونت‌ها و زیر ساخت‌های کشور در مقابل سیلاب، تأثیر اعتماد و سرمایه اجتماعی بر مدیریت بحران، آثار مثبت و منفی سیلاب‌ها بر محیط‌زیست، کیفیت الگوهای برآورد خسارت سیل، مناسب‌ترین شیوه برای کمک به کسب و کارها برای بازگشت به حالت عادی، چگونگی مواجهه با شرایط اضطراری و شفافیت را از جمله عناوین کلی و مسائلی برشمرد که هیأت باید با بررسی‌های لازم پاسخ آنها را در گزارش ارائه می‌کرد.
رئیس دانشگاه تهران، با بیان اینکه در این گزارش تلاش بر این بود هر موضوعی که عنوان می‌شود متولی و مجری آن نیز مشخص شود، افزود: «در گزارش نهایی کاستی‌ها و نقص‌هایی که از سوی دستگاه‌ها صورت گرفته قید شده است، البته در این جلسه قصد بیان آنها را ندارم، اما در خصوص نحوه انتشار عمومی این گزارش منتظر نظر رئیس جمهور خواهیم بود. نتایج گزارش هیأت در کمال بی‌طرفی اعلام خواهد شد و هدف ما بهبود برای انجام اقدامات بهتر در کشور است. هدف هیأت مچ‌گیری و بزرگنمایی ضعف‌ها و یا کوچک‌کردن قوت‌ها نیست، بلکه هدف افزایش تاب آوری کشور در مقابل حوادث به‌ویژه سیلاب است که دستیابی به این امر مهم نیازمند مشارکت همگان است».
وی درباره بودجه مصوب تهیه گزارش سیلاب‌های اخیر گفت: «۵ میلیارد تومان، رقم پیشنهادی برای بودجه تهیه گزارش بوده است که ۸۰ درصد آن یعنی به میزان ۴ میلیارد تومان دریافت شده و امید داریم برای پرداخت هزینه‌های بررسی باقیمانده بودجه نیز در اختیار هیأت قرار بگیرد».
دکتر نیلی احمدآبادی، با تصریح اینکه موضوع باروری ابرها در وقوع سیلاب نقشی نداشته است، خاطرنشان کرد: «ما در این گزارش به چنین موضوعی دست نیافته‌ایم و هیأت ویژه در خصوص اینکه باروری ابرها در وقوع سیلاب‌های اخیر تأثیرگذار بوده، به نتیجه‌ای نرسیده است».
رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، در پایان بر بازنگری در نحوه عملکرد سازمان مدیریت بحران کشور تأکید کرد و گفت: «مطالبی که در این گزارش عنوان شده بر این است که مقررات و نحوه عملکرد این سازمان باید مورد بازنگری جدی قرار بگیرد و قدرت فرماندهی سازمان مدیریت بحران در زمان بحران محترم شمرده شود تا بتواند با قدرت عمل کند».
در بخش دیگری از این نشست معاون پژوهشی دانشگاه تهران و هم‌چنین مسئولان کارگروه‌های محیط‌زیست، شهرسازی و معماری، حقوقی و کسب و کار به ارائه نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های خود در زمینه مسئله سیلاب‌های اخیر پرداختند.