بازخوانی گزارش‌های هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها –۸
رئیس کارگروه کسب و کار: بسیاری از کسب و کارها بدون توجه به زیرساخت‌های لازم، در بسترهای آسیب‌پذیر شکل گرفته‌اند / از منظر کسب و کار، تاب‌آوری کشور پایین است / آموزش و بهره برداری از علوم و فنون نوین باید در رأس توسعه کسب و کارهای جدید باشد
با توجه به اهمیت شکل‌گیری این هیئت و صبغه ملی آن، روابط عمومی دانشگاه تهران از طریق سلسله مصاحبه‌هایی با اعضای هیئت، رؤسا و دبیران کارگروه‌های مختلف این هیئت، اقدام به بازخوانی گزارش‌های تخصصی این هیئت نموده است.
هشتمین مصاحبه در این پرونده، گفتگوی حانیه چمنی، دانشجوی کارشناسی ارشد ارتباطات، با دکتر سیده فاطمه مقیمی، رئیس کارگروه کسب و کار هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها است. ایشان همچنین عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی تهران است که در این مصاحبه به توصیف پیامدهای گوناگون سیلاب بر کسب و کار مردم در مناطق سیل‌زده پرداخته است:
- به عنوان سوال اول، در مورد فلسفه و لزوم تشکیل کارگروه‌ها در هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها و به طور مشخص کارگروه کسب و کار توضیح دهید؟
در خصوص تشکیل کارگروه‌ها این‌طور بگویم که بعد از اتفاقی که در فروردین ماه سال ۹۸ شکل گرفت و به عنوان یک بلای طبیعی هزینه‌های بسیاری را به کشور تحمیل کرد و در نقاط مختلف کشور خصوصاً لرستان، خوزستان، گلستان و فارس اثر منفی خودش را گذاشت (که البته بقایای این قضیه در نقاط دیگر هم به شکل دیگری خودش را نشان داد) جناب رئیس جمهور ضرورت تشکیل یک کارگروه ملی را برای بررسی چگونگی آسیب‌های سیلاب تشخیص دادند و این مجموعه از کارگروه‌های مختلفی تشکیل شده بود که یکی از این کارگروه‌ها کارگروه کسب و کار بود.
طبعاً سیلاب به غیر از آسیب‌های جانی مضرات بسیاری به کسب و کارها نیز وارد کرده بود که تشکیل این کارگروه به این جهت که چگونگی این اتفاق، چرایی آن، اثرات آن را بررسی کند و همچنین راهکارهایی را ارائه دهد که بتوان من بعد جلوی موارد مشابه را گرفت ضروری بود. اگر بخواهم دقیق‌تر بیان کنم بررسی اینکه سیلاب چه اثری بر روی این کسب و کارها گذاشتند و چگونه می‌شود این اثرات منفی را جبران کرد نکته‌ی مهم مورد بحث است.
- در کارگروه کسب و کار از چه تخصص‌هایی بهره گرفته شد و به چه حوزه‌هایی بیشتر پرداخته شد؟
ما بر حوزه‌های مختلفی کار کردیم و از بحث‌های کارآفرینی، مدیریتی، زیر ساخت‌هایی که مربوط به بهره‌وری از آب بود و همینطور بخش‌های پژوهشی، برنامه‌ریزی شروع کسب و کار و… بهره برداری کردیم. ما حتی کارگاه‌های آموزشی برگزار کردیم برای اینکه آموزش دهیم کسب و کارهایی که دچار نقصان شدند حالا در این مرحله چگونه کسب و کار قبلی خود را مجدد راه‌اندازی کنند.
ما از کیس‌های مشابه در دیگر کشورها هم در تفحصی که داشتیم استفاده کردیم. کمیته‌ی ما دائماً نشست‌های جمعی داشت و حتی از اساتید دانشگاه‌های غیر ایرانی نیز استفاده کردیم؛ مطالعات موردی خارجی را بررسی کردیم، آسیب‌پذیری‌ها را دیدیم و در واقع نحوه برخورد با آنها را بومی‌سازی کردیم تا بتوانیم این‌ها را به عنوان یک درس آموزنده در مجموعه کاریمان داشته باشیم و در نهایت امر، ما کل گزارش را آماده کرده و آن را ارئه دادیم. و پس از جمع‌بندی یک گزارش کلی جهت ارائه به محضر ریاست محترم جمهور تهیه شد.
- به طور خلاصه و کلی بفرمائید که مهمترین یافته‌هایی که در جریان پژوهش به آن رسیدید چه بود؟
مهمترین یافته‌هایی که در طول پژوهش به آن رسیدیم این بود که بسیاری از کسب و کارها در بسترهایی تأسیس شده بودند که زیرساخت‌های لازم در آن منطقه در نظر گرفته نشده بود. به طور مثال فردی در حاشیه رود کارون کاری را راه‌اندازی کرده بود که همان بحث سیل کل پایه اساس کاری آن را از بین برده بود. ما بسیاری از این موارد را به صورت حضوری بازدید منطقه‌ای هم کردیم. مثلاً در استان ساخت و سازی اتفاق افتاده بود و به زمین و اساس آن به عنوان زیرساخت دقت نشده بود و در مسیر رودخانه ساخت و ساز کرده بود. در بحث کسب و کار هم همین بود افراد بنگاه یا دفترشان یا کارخانه و رستورانی که راه انداخته بودند را در مسیر رودخانه ساخته بودند و به عواقبی که این امر می‌تواند به صورت مستقیم بر روی سرمایه‌اش داشته باشد توجه نکرده بودند.
نکته‌ی بعدی این هست که بسیاری از کارها در حال انجام شدن با یک روش سنتی است بدون اینکه به این امر توجه شود که پیشرفت‌های علمی فرصت‌های بهتری را فراتر از شرایطی که دارد در آن شرایط آن کار به صورت سنتی انجام می‌شود فراهم کرده است. به همین خاطر می‌باید این آشنایی لازم نسبت به علوم جدید مربوط به آن نوع کسب و کار و همچنین آموزش مربوط به چگونگی شروع کسب و کار در فضای جدید به افراد داده شود.
در همین راستا ما کارگاه‌های آموزشی و نشست‌هایی را با دارندگان کسب و کار تدارک دیدیم که بتوانیم آنها را با نحوه شروع کسب و کار و همچنین مخاطره پذیری کسب و کاری که دارند آشنا کنیم. البته نکته‌ای که در این نقطه از بحث باید به آن اشاره کنم مسئله‌ای تحت عنوان فرهنگ است. فرهنگ‌های مختلف بعضاً آموزش‌پذیری افراد برای شیوه‌های جدید را با مشکل مواجه می‌کند به همین علت فرهنگ‌سازی در چنین فضاهایی حتماً نیاز بود که با برگزاری همین کارگاه‌ها، نشست‌هایی که داشتیم توانستیم این همراهی با روند جدید در کسب و کارها را با صاحبان این کسب و کار ایجاد کنیم.
- نتایج به دست آمده توسط کارگروه شما در پاسخ به سوالات رئیس جمهور که به شرح زیر است چه بود؟
کدام کسب و کارها از سیلاب خسارت دیده‌اند؟ میزان خسارت چقدر است؟
نمی‌شود به صورت یک عدد مشخص بیان کرد که کدام کسب و کارها به چه میزان از سیل خسارت دیده‌اند اما می‌توان گفت که بیشتر خرده کسب و کارها و شرکت‌ها و بنگاه‌های کوچک از این مسئله آسیب دیدند. مثلاً در استان خوزستان و گلستان کسب و کارهایی که به صورت سنتی انجام می‌شد آسیب دیده‌اند. ما در خوزستان شاهد این بودیم که بسیاری گاوداری‌ها آسیب دیدند زیرا این گاوها به صورت استاندارد و صنعتی نگهداری نمی‌شدند یا آغل مناسبی برای آنان در نظر گرفته نشده بود و یا این آغل‌ها در مسیر رودخانه برپا شده بود و به همین دلیل آسیب دیدند و خیلی از دام‌ها را آب برد و حتی بحث نگهداری دام‌های باقی مانده بعد از سیلاب با مشکل روبه‌رو شد. اما خب باز هم تاکید می‌کنم که برای برآورد میزان خسارت عدد و رقم ثبت‌شده‌ای در جایی وجود ندارد و به همین علت نمی‌توان میزان خسارت را به صورت دقیق اعلام کرد.
باز هم به طور مثال بر‌اساس اطلاعات جمع‌آوری شده، در حوزه کسب و کار و فعالیت‌های اقتصادی مناطق مختلف کشور، بیشتر‌ین کسب و کارهای آسیب‌دیده در سه استان خوزستان، لرستان و‌گلستان بوده که اغلب به‌کسب و کارهای بخش‌کشاورزی مربوط است. هر‌چند آمار و اطلاعات برخی از فعالیت‌های اقتصادی در مناطق سیل‌زده دریافت نشد یا ناقص بود، در‌مجموع از کل اطلاعات دریافت شده از مناطق سیل‌زده در سه استان گلستان، لرستان و خوزستان، علاوه بر خسارت وارد شده به بخش کشاورزی و دامپروری که در بخش قبل حدود ۱۳۶,۰۰۰ میلیارد ریال ذکر شد.
سیلاب چه اثرات کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدتی بر اقتصاد کسب و کارها باقی می‌گذارد؟
سیلاب در کوتاه مدت کسب و کار را قفل می‌کند و طبیعتاً تا راه‌اندازی مجدد مدتی زمان می‌برد و ممکن است از نظر اقتصادی بر خانواده یا خانوارهایی که از آن کسب و کار ارتزاق می‌کردند فشار وارد شود کمااینکه واقعاً اینچنین شد. بحث تأثیرات میان‌مدت و بلندمدت فرصت تشکیل دوباره آن بنگاه اقتصادی را می‌طلبد که طبیعتاً اگر این اثرگذاری بتواند از روند خوب و مثبتی پیروی کند می‌تواند رشد قابل توجهی را از آن خود کند و در غیر این صورت متأسفانه این اثرگذاری منفی که دارد ممکن است تا مدت‌ها این کسب و کارها را متوقف کند.
به لحاظ‌جمعیتی، در دوران پساسیل احتمال مهاجرت موقت یا دائمی و همچنین جابه‌جایی برخی روستاها وجود دارد. به لحاظ اقتصادی این تأثیرات شامل از‌دست رفتن محصول کشت زمستانه به دلیل زیر آب رفتن مزارع، بدهی ناشی از زیر آب رفتن کشت زمستانه، تخریب مزارع و کانال‌های آبرسانی، آسیب دیدن وسایل کشاورزی همچون پمپ‌های آب، شور شدن برخی زمین‌های زراعی، تخریب کلی یا جزئی منازل، آسیب دیدن لوازم خانگی، از‌دست دادن کشت تابستانه (یعنی از‌دست دادن درآمد حدود یک سال) و ذهنیت ترسالی و کشت بی‌رویه می‌شود.
تحلیل و تبیین آثار و (پیامدهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت) سیل اخیر بر حوزه کسب و کار در بخش‌های اصلی اقتصادی مطابق نتایج بررسی‌های فوق و پیمایش‌های میدانی تیم مسئول در مناطق درگیر سیل با استفاده از تکنیک «مصاحبه‌ی نیمه ساختار یافته»، حاوی نکات ارزنده‌ای است که می‌تواند در مدیریت بحران کمک اساس بنماید.
بر اساس نتایج حاصل، مهمترین پیامدهای سیل بر بخش کشاورزی بر اساس گزارش‌های رسمی منتشره از سوی نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط عبارتند از: تخریب کانال‌های آبرسانی، آب‌گرفتگی مزارع، از بین رفتن محصولات کاشته شده، افزایش بیماری‌های دامی، ناپایدار سازی معیشت خانوارهای کشاورز (تک شغلی)، تخریب جایگاه نگهداری دام، تخریب و آسیب به انبارهای علوفه، آسیب به شیلات و صنایع وابسته به آن، تخریب مرغداری‌های صنعتی و سنتی، تلف شدن طیور، آب‌گرفتگی باغات و نخلستان‌ها، کاهش عملکرد نخلیات و باغات، تخریب سازه‌ی گلخانه‌ها، تخریب محصولات گلخانه‌ها، کاهش حجم صادرات محصولات کشاورزی، از بین رفتن کندوهای عسل.
گزارش‌های رسمی دستگاه‌های رسمی نشان از آن دارد که بخش صنعت در اثر سیل اخیر با پیامدهایی از جمله: آسیب به زیرساخت‌ها و تأسیسات شهرک‌های صنعتی، تخریب راه‌های دسترسی به معادن، تخریب کارگاه‌های قالیبافی، خسارت به خطوط لوله و تأسیسات نفتی، آسیب به زیرساخت‌های عمومی (شبکه فاضلاب، شبکه برق و گاز)، تخریب آسفالت خیابان‌ها و جاده‌ها، آسیب به ماشین‌آلات و تجهیزات کارگاه‌های شهرک صنعتی، آسیب به محصولات تولیدی و مواد اولیه کارگاه‌های شهرک صنعتی، کاهش توان خرید صاحبان صنایع جهت شروع فرایند تولید، آسیب به کارگاه‌های صنایع دستی، مواجه شده است.
در بخش خدمات و بر اساس آمارها و اطلاعات رسمی منتشر شده از سوی دستگاه‌های مرتبط با مشکلات و پیامدهای متعددی روبرو شده‌اند که مهمترین آنها شامل: آسیب مشاغل خانگی، تخریب پل‌های ارتباطی در محورهای فرعی و روستایی، آسیب و تخریب محورهای مواصلاتی و سازه‌های راهداری، کاهش حضور گردشگران در کوتاه‌مدت، آسیب کارگاه‌های بافندگی فرش عمدتاً در استان‌های گلستان و لرستان، بیکاری موقت نیروهای کاری کارگاه‌ها و مشاغل صنفی-خدماتی، تغییر تقاضای خرید عموم از کالای عمدتاً لوکس به کالاهای ضروری، آسیب به آثار تاریخی و ابنیه مرتبط با بخش گردشگری، می‌باشد.
کارگروه، حسب موارد مطرح شده اقدام به ارائه تیپ‌شناسی کسب و کارهای آسیب دیده از سیل نمود. جهت انجام نوع‌شناسی کسب و کارها در این بخش، علاوه بر استناد بر آمارهای منتشره از سوی نهادهای ذی‌ربط، نظر صاحب‌نظران و دست‌اندرکاران مرتبط با سیلاب اخیر در قالب کاربرگ‌های طراحی شده توسط تیم مسئول بند نیز اخذ گردید. بر این اساس کسب و کارهای آسیب دیده، به سه دسته‌ی الف- کسب و کارهای نیازمند بازیابی، ب- کسب و کارهای نیازمند گذار و ج- کسب و کارهای نیازمند پایداری، تقسیم‌بندی شده‌اند.
الف- کسب و کارهای نیازمند بازیابی: این دسته از مشاغل، در جریان سیل اخیر، آسیب جدی یا جزئی دیده‌اند و لازم است به شکل پیشین بازگردند. ماهیت این کسب و کارها بگونه‌ای است که امکان تغییر بنیادین به منظور افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری آنها در کوتاه مدت وجود ندارد. این کسب و کارها عمدتاً با فرهنگ بومی مناطق عجین شده و از دیرباز در مناطق درگیر سیل وجود داشته‌اند. واحدهای سنتی زراعی و باغی و پرورش دام و طیور و نیز مشاغل خانگی در این دسته قرار می‌گیرند. اگرچه بخشی از خسارت وارده بر این کسب و کارها نتیجه مدیریت نامناسب آنها است اما در کوتاه مدت امید چندانی به تغییر آنها برای افزایش تاب‌آوری نیست. البته انجام اقداماتی از جمله بیمه واحدها و آموزش صاحبان کسب و کارها می‌تواند باعث افزایش تاب‌آوری خانوارها و صاحبان کسب و کارها شود.
ب-کسب و کارهای نیازمند گذار: این دسته از واحدهای تولیدی و خدماتی در جریان سیل اخیر، آسیب جدی دیده‌اند و باید ضمن بازیابی، اصلاحات و تغییراتی را در آنها به منظور افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب پذیری در برابر مخاطرات طبیعی و به ویژه سیل، ایجاد کرد. این کسب و کارها عمدتاً از جمله کسب و کارهایی است که در سال‌های اخیر در مناطق آسیب دیده ایجاد شده‌اند و از سابقه و قدمت زیادی برخوردار نیستند، مانند واحدهای پرورش آبزیان و واحدهای نیمه مدرن و مدرن فعالیت‌های زراعی و باغی از جمله گلخانه‌ها. بخش دیگری از این کسب و کارها واحدهایی است که در اثر توسعه غیر پایدار کسب و کارهای سنتی و بومی مناطق ایجاد شده‌اند، مانند واحدهای زراعی و باغی در حاشیه و مسیل رودخانه‌ها و نهرهای فصلی، اماکن گردشگری و تفریحی حاشیه رودخانه‌ها و اراضی شیبدار و در معرض خطر.
ج- مشاغل نیازمند پایداری: این دسته از کسب و کارها در جریان سیل اخیر، آسیب جدی ندیده‌اند، اما به دلیل آسیب به کسب و کارهای بالادستی و پایین دستی، تحت تأثیر قرار گرفته و دچار آسیب‌های غیرمستقیم شده‌اند. این واحدهای اقتصادی عمدتاً واحدهای بزرگ اقتصادی مانند صنایع سنگین و واحدهای تبدیلی و فرآوری هستند که در اثر عدم تأمین مواد اولیه مانند صنایع غذایی، سیلوها و کارخانه‌های آرد و یا قطع و محدودیت دسترسی به بازارهای مصرف مانند صنایع صادراتی، کارخانه‌های صنایع لبنی و یا کاهش تقاضا برای تولیدات آنها مانند هتل‌ها و مراکز اقامتی و رستوران‌ها می‌باشند. اکثر این واحدها بدلیل حجم سرمایه گذاری‌های انجام شده نیازمند حمایت‌های عمدتاً مالی مانند کاهش یا بخشودگی حق بیمه‌ها، استمهال وام‌ها و تسهیلات دریافت شده و اختصاصی تسهیلات کم بازده برای تقویت آنها و کمک به پایداری آنان می‌باشند.
در تحلیل پیامدها بر زنجیره کسب و کارها مهمترین اثرات نامطلوب سیل اخیر بر بخش کشاورزی که می‌تواند تا سال‌ها تولید را در مناطق تحت تأثیر سیل، دچار اخلال کند، از بین رفتن سرمایه‌های طبیعی مرتبط با بخش کشاورزی از جمله فرسایش خاک، تخریب مراتع و رانش زمین است که علاوه بر خسارت‌های آورده شده در فصول قبل، کمیت و کیفیت تولید را در سال‌های بعد نیز دچار آسیب و اخلال کند. آسیب زیرساخت‌های پایه و لنگی کار در بنگاه‌ها و واحدهای صنعتی ناشی از سیل و آب‌گرفتگی از اصلی‌ترین اثرات منفی سیل بر بخش صنعت بوده است. این امر خصوصاً در صنایع سنگین و استراتژیک کشور در استان خوزستان بسیار مشهود است. در خصوص بنگاه‌های کوچک و متوسط صنعتی خصوصاً در خارج از شهرک‌های صنعتی، که عمده واحدهای صنعتی در استان‌های لرستان و گلستان بوده‌اند، آسیب به سرمایه‌های فیزیکی از جمله تخریب ساختمان و ابنیه واحدها و از دست رفتن سرمایه‌های مالی و اقتصادی آنان بسیار چشمگیر بوده و صاحبان این کسب و کارها را دچار مشکل و مشاغل زیادی را در سطح مناطق به طور دائم یا موقت به تعطیلی کشانده است.
در سطح محلی تخریب منازل مسکونی و آب‌گرفتگی سکونتگاه‌ها خصوصاً در نواحی روستایی که همزمان هم محل زندگی و هم محل فعالیت‌های اقتصادی خانوارهای روستایی بوده است، آسیب جدی را متوجه کسب و کارهای خدماتی نواحی روستایی کرده است. در سطح منطقه‌ای و ملی، تخریب راه‌ها و پل‌ها باعث مختل شدن ارائه خدمات به بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف اقتصادی شده است. خدمات توزیعی، خدمات حمل و نقل و کسب و کارهای بخش گردشگری از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی است که کسب و کارهای آنها در جریان سیل اخیر دچار مشکل شده است.
سیلاب علی رغم خساراتش چه ظرفیت‌هایی برای توسعه کسب و کار ایجاد کرده است؟
اثرات سیلاب و خسارت‌های آن برای کسب و کارها دو بعد دارد. در واقع ممکن است این اثرات برای یک کسب و کار ظرفیت منفی ایجاد کند و از طرف دیگر ممکن است ظرفیت مثبت ایجاد کند. اگر ما بتوانیم کسب و کار را در همان محلی که بوده دوباره راه اندازی کنیم و شرایطی در اختیارش بگذاریم تا بتواند سرپا شود (مثلاً به کمک تسهیلات بیمه که در اختیارش می‌گذاریم یا آموزش‌هایی جهت راه‌اندازی مجدد) این کار می‌تواند رشد مجدد و حتی قوی‌تری داشته باشد. اما اگر نتوانیم این کار را انجام دهیم منجر به یک سری مهاجرت می‌شود. مهاجرت‌هایی که ناشی از مضیقه‌های مالی و افت و از بین رفتن کسب و کار در نقطه‌ی مبدا می‌باشد. ما خیلی از مهاجرت‌هایی که از منطقه روستایی به منطقه شهری داشتیم ناشی از همین مشکلات است که وقتی که یک حادثه‌ای در یک منطقه اتفاق می‌افتد طبیعتاً فرد به علت نداشتن سرمایه برای راه‌اندازی مجدد کسب و کار مجبور است جابه‌جا شود و معمولاً به شهرنشینی رو می‌آورد و این قضیه پیامدهای منفی دارد: مثلاً اینکه فرد از فرهنگ اصیل خود جدا می‌شود و یک عذاب همیشگی دور شدن از فرهنگ برای فرد باقی می‌ماند که این خودش مسئله‌ی جدیدی ایجاد می‌کند و از رشد یک کسب و کار جدید موفق جلوگیری می‌کند به همین علت کمک کردن به اینکه همان کار مجدد با تغییرات فرهنگی و استراتژیک و ایضاً به‌روزرسانی ادبیات عملکردی بتواند در همان نقطه‌ی مبدا شروع مجدد داشته باشد خیلی در این بحث مهم است.
اگر بنا باشد به صورت تفکیکی بیان شود، در این کارگروه تأثیرات مثبت سیلاب بر سه دسته کلی از کسب و کارها بررسی شد. اول در کسب و کارهای کشاورزی، دوم در کسب و کارهای بخش صنعت و در نهایت کسب و کارهای بخش خدمات.
پیامدهای مطلوب سیلاب بر کسب و کارهای بخش کشاورزی به شرح زیر است:
- تکمیل ظرفیت سدهای مخزنی کشور
- افزایش پتانسیل دایر شدن اراضی کشاورزی که پیش از این بایر بودند
- رونق کسب و کار دارندگان ادوات خاص کشاورزی و باغداری
- رونق فعالیت کسب و کارهای مرتبط با تعمیرات ادوات کشاورزی آسیب‌دیده
همچنین پیامدهای مطلوب سیلاب بر کسب و کارهای بخش صنعت به شرح زیر است:
- رونق فعالیت شرکت‌های راه‌سازی
- رونق فعالیت کسب و کارهای مرتبط با تعمیرات تجهیزات کارگاهی و آسیب دیده
- رونق فعالیت تولیدکنندگان مواد اولیه کارگاه‌های صنعتی
- افزایش تقاضای مصالح ساختمانی
- رونق کسب و کارهای مرتبط با تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی
و در نهایت پیامدهای مطلوب سیلاب بر کسب و کارهای بخش خدمات به شرح زیر است:
- رونق کسب و کارهای ساختمان‌سازی
- افزایش کیفیت ساخت در ساخت‌وسازه‌های جدید
- توجه بیشتر به اصول مهندسی در بازسازی‌ها
- آبگیری تالاب‌های کشور
- لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها
- بهبود وضعیت گردشگری به ویژه طبیعت‌گردی.
مناسب‌ترین شیوه‌ها برای کمک‌رسانی به کسب و کارها برای اینکه به حالت عادی بازگردند چیست؟
بر اساس موارد بیان شده توسط صاحب‌نظران و یافته‌های گزارش کارگروه، می‌توان به این نتیجه رسید که با توجه به تعداد زیاد نقاط ضعف و تهدید در فرآیند مدیریت سیل اخیر در بخش کسب و کار، راهبردهای اتخاذی عمدتاً باید از نوع "راهبردهای تدافعی" و "راهبردهای محافظه کارانه" باشند. این راهبردها به طور خاص به کاهش نقاط ضعف و تهدید و تعدیل اثرات آنها با استفاده از ظرفیت نقاط قوت و فرصت‌های احتمالی متمرکز هستند. مهمترین راهبردهای بازگشت به حالت عادی و ارتقای تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری کسب و کارها در نواحی تحت تأثیر سیل در دو دسته خاص کسب و کار و کلان، عبارتند از:
الف- راهبردهای خاص کسب و کار
راهبرد اول: استفاده از ظرفیت‌های بودجه‌ای (خاص حوادث غیرمترقبه) و بیمه‌ای و منابع بانکی برای جبران سریع و متناسب آسیب‌ها به بخش‌های مرتبط با کسب و کار با هدف بازگشت به حالت عادی؛
راهبرد دوم: کاهش در معرض خطر قرار گرفتن کسب و کارها در بخش‌های مختلف اقتصادی؛
راهبرد سوم: کاهش میزان حساسیت کسب و کارها و بنگاه‌های اقتصادی در هنگام مواجهه با بلایای طبیعی؛
راهبرد چهارم: افزایش ظرفیت و توان انطباق بنگاه‌های اقتصادی با شرایط خطر، در قبل، حین و پس از بروز خطر؛
راهبرد پنجم: توانمندسازی صاحبان کسب و کار و متولیان بخش‌های مختلف اقتصادی؛
راهبرد ششم: اصلاح و ساماندهی قوانین مرتبط با حفاظت از سرمایه‌های طبیعی خصوصاً آب، خاک، جنگل‌ها و مراتع؛
راهبرد هفتم: تقویت سازوکارهای حمایتی بخش کسب و کار در شرایط بحران؛
راهبرد هشتم: مدیریت ریسک به جای مدیریت بحران؛
راهبرد نهم: اصلاح الگوهای تولیدی و ارائه خدمات؛
ب- راهبردهای کلان:
راهبرد اول: ارتقای آمادگی برای مقابله با حوادث غیرمترقبه و به ویژه سیل در بخش کسب و کار؛
راهبرد دوم: ایجاد و عملیاتی نمودن سامانه جامع کسب و کار (ساجک) در سطح ملی؛
راهبرد سوم: افزایش توان امداد و نجات در بین دستگاه‌های متولی؛
راهبرد چهارم: الزام کارفرمایان و فعالان اقتصادی به پیاده سازی اصول ایمنی، پیشگیری و مقابله با خطر بلایای طبیعی؛
راهبرد پنجم: بازنگری حکمرانی کسب و کارها بر اساس اصول کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب‌آوری؛
به طور خلاصه مناسب‌ترین روش کمک‌رسانی این است که ما در همان محل که کسب و کار وجود داشته با رویه‌های نوین و فناوری‌های جدیدی بتوانیم کار را مجدد راه اندازی کنیم. همچنین باید با پیش‌بینی آسیب‌هایی که می‌تواند وجود داشته باشد جلوی تکرار حوادث را بگیریم و بگذاریم آن بحران رد شود و شرایط کار کردن به حالت عادی خود بازگردد ولی نباید بگذاریم عملکرد و رویه کار کردن با شرایط قبل باشد تا آسیب‌هایی که وارد شده دوباره تکرار نشود. همچنین این امر می‌تواند به این امر کمک کند که تجربه قبلی با تغییرات زیرساختی فضای بهتری را برای رشد مجدد و راه‌انداری کسب و کار ایجاد کند. در واقع این تجربه تلخ باید یک دورنمای هدفمند و مثبت پیش روی ما قرار دهد و از تکرار تجربیات منفی پیشین جلوگیری کند.
مناسب‌ترین سیاست‌ها برای تبدیل خسارات سیل به فرصتی برای توسعه اقتصادی چیست؟
یکی از سیاست‌هایی که می‌توانیم برای این قضایا به کار ببریم این است که در فضای امروزه که به هر حال بسیاری از بلایا یا آسیب‌های طبیعی خیلی غیرقابل پیش‌بینی هست پیش از شروع کسب و کار آسیب‌هایی که می‌تواند در یک بستر اتفاق بیافتد را از قبل بررسی کنیم.
همچنین، همانطور که می‌دانید کارگروه تلفیق یافته‌های حاصل از پژوهش تمامی کارگروه‌هایی که در جریان سیل فعالیت داشتند را به طور جامع جمع‌بندی کرد و می‌تواند این جمع‌بندی را در اختیار جامعه‌مان و حتی جامعه جهانی قرار دهد و زحماتی که دوستان در دیگر کارگروه‌ها کشیدند و نتایج ارزشمندی که به دست آمد می‌تواند بسیار مورد استفاده و مثمر ثمر قرار گیرد.
تاب‌آوری اقتصادی کشور از منظر کسب و کار را در شرایط فعلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاب‌آوری کشور را اگر از منظر کسب و کار بخواهیم نگاه کنیم متأسفانه خیلی پایین است. آگاهی و شرایطی که الان وجود دارد در رابطه با اینکه چگونه می‌توان کار را به روز کرد، دوباره راه‌اندازی کرد و خسارات را به حداقل رساند، بسیار محدود است. همچنین صندوق‌های حمایت مالی برای شروع کسب و کارها به میزانی که لازم است وجود ندارد و بودجه‌هایی که برای این کسب و کارها در نظر گرفته شده بسیار محدود است لذا این کسب و کارها خیلی سخت توانستند از جایشان بلند شوند و حتی خیلی از این کسب و کارها با گذشت زمانی نزدیک به دو سال همچنان نتوانستند به جایگاه اولیه‌شان برگردند. به همین خاطر باید یک سری طرح‌های بیمه‌ای برای این نوع کسب و کارها و سرمایه‌های آسیب‌پذیر در نظر گرفت. همچنین آموزش همیشه باید در رأس برنامه‌های مناطق به خصوص مناطق آسیب‌پذیر باشد و در واقع باید نظارت مستمر بر این قضایا حتماً شکل بگیرد.
خیلی از مواردی که عرض کردم باید توسط تشکل‌های مربوطه انجام شود و باید از انواع کسب و کارها حمایت شود. در واقع ما باید یک فرهنگ تشکل‌گرایی را در مجموعه‌های مختلف راه بیاندازیم و حمایت‌ها و آموزش‌ها باید از این طریق باشد. حتی تجربیاتی که در یک همچنین مواقعی به دست آمده باید مستندسازی شود زیرا مستندسازی این تجربیات خیلی می‌تواند از تکرار اشتباهاتی که در مواجهه با حوادث پیشین وجود داشته جلوگیری کند و همینطور می‌تواند قدم‌های مستحکمی در راستای توسعه اقتصادی برای آینده هر نوع کسب و کار به دنبال داشته باشد. اگر این روند را جلو رفتیم می‌توانیم از این تجربیات استفاده درست و بهینه بکنیم و از تکرار بسیاری از خطاها و زیان‌ها جلوگیری خواهد شد. همچنین مجلد کردن این تجربیات باید به گونه‌ای باشد که به اطلاع عموم برسد و عموم مردم بتوانند از آن بهره‌برداری کنند و فرهنگ‌سازی جدیدی در جامعه شکل بگیرد. ما در این بحث مفهومی تحت عنوان «مسئولیت اجتماعی» داریم که مسئولیت اجتماعی می‌تواند برای نسل‌های آینده ما اثرگذاری ویژه‌ای داشته باشد خصوصاً با توجه به اینکه بلایای طبیعی هیچوقت تمام‌شدنی نیست و در یک مقطع زمانی رشد بیشتر دارد و در مقاطع دیگر کمتر است.
- کلام آخر؟
امید بر این است که این اتفاقات و مصیبت‌های این‌چنینی برای هیچ جامعه‌ای اتفاق نیافتد ولی خب به هر حال یک مسئله‌ای است که به ناچار و غیرقابل گذشت است و نمی‌شود گفت اصلاً دیگر اتفاق نمی‌افتد اما اگر چنین اتفاقی تکرار شد امیدوارم برداشت و استفاده از این گزارش‌ها به درستی انجام گیرد زیرا قطعاً می‌تواند در بسیاری زمینه‌ها قابلیت بهره‌برداری جهت به حداقل رساندن و مقابله با آسیب‌ها را داشته باشد، زیرا که این گزارشات حاصل هزاران ساعت تحقیق و تفحص است. می‌گویم هزاران ساعت چون همه‌ی این کارگروه‌ها توسط کمیته‌های ریزتر زیر مجموعه خودشان کار کردند و متخصصین و افراد کار آزموده‌ای در این پروژه کار کردند و در نهایت اطلاعاتی که جمع شد و توانست به عنوان یک گزارش کلی ارائه شود.
نظر شما :