دکتر احسان چیت‌ساز: مزیت رقابتی دانشگاه تهران در موک، حوزه‌های علوم انسانی است / دانشگاه‌ها متأسفانه نظام و ساختار کلیسایی خود را حفظ کرده‌اند/ در نظام بورکراتیک دانشگاهی، فرایندی که برای تغییر تصور شده، فرایند «نشدن» است

در این نشست که با میزبانی دفتر آموزش‌های حرفه‌ای و تخصصی مرکز فناوری‌های دیجیتال دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر احسان چیت‌ساز، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با موضوع «مزیت بین‌المللی و مزیت رقابتی موک دانشگاه تهران» به سخنرانی پرداختند که گزارش کامل آن را در ادامه می‌خوانید:

دکتر احسان چیت‌ساز، عضو هیئت علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در ابتدای سخنان خود درباره مزیت رقابتی یادآور شد: زمانی که درباره مزیت رقابتی صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که از میان انبوه و گستره‌ای که در بخش‌های بازار وجود دارد، می‌خواهیم در کجا رقابت کنیم. همچنین پس از آن باید بدانیم که در این عرصه چگونه به رقابت بپردازیم.
دکتر چیت‌ساز با تأکید بر فهم نرخ بازده و نرخ ورود، ادامه داد: در بخش اول باید به سراغ این هدف برویم که در کجا مزیت رقابتی، نرخ بازده اکنون و آتی و نرخ ورود رقبا وجود دارد. جایی که نرخ ورود بالا باشد، مکان خوبی برای ارائه سرویس و خدمت تجاری نیست. به عبارت دیگر زمانی که نرخ ورود بالا باشد، نرخ خروج هم بالاست و احتمال شکست کسب‌و‌کارها فراهم می‌شود. اگر قرار باشد کسب‌و‌کاری پایدار باشد، باید بتواند در ابعاد و جوانب مختلف پایدار بماند. پس به سراغ ساحتی می‌رویم که موانعی برای ورود داشته باشد. دانشگاه‌ها تا به امروز تلاش کرده‌اند تا به طُرُق مختلف با مشروعیت‌بخشی به مدرک‌های دانشگاهی این موضوع را تأمین کنند و مدارک دانشگاهی ارزش خود را از دست داده‌اند و امروز کاربست دانش و نوآوری در آن منشأ ایجاد ارزش است.
وی تصریح کرد: پرسش دوم نیز به ما یادآوری می‌کند که چگونه باید با سایر افراد فعال در این حوزه به رقابت پرداخت. هسته این مفهوم به نظریه منبع محور بارنی بازمی‌گردد. به عبارت دیگر باید بدانیم که آیا منبع ارزشمند، کمیاب و غیرقابل تقلید و غیر قابل جانشینی در اختیار وجود دارد یا خیر. زمانی که چنین منبعی در اختیار دانشگاه قرار داشته باشد، می‌توان اذعان کرد که مزیت رقابتی پایداری را در اختیار داریم و این همان چیزی است که تفاوت محصول ما را با سایر محصولات موجود در بازار مشخص می‌کند.
معاون توسعه بازار پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات با اشاره به وجود پلتفرم‌های آموزشی مختلف و بین‌المللی خاطرنشان کرد: در حال حاضر پلتفرم‌های آموزشی مختلفی در ایران و جهان وجود دارد. به نظر می‌رسد در آموزش‌هایی که ما به ازای بین‌المللی دارند، بسیاری از مزیت‌های رقابتی خود را از دست خواهیم داد؛ چراکه به نوعی منبع ارزشمند، کمیاب، غیرقابل تقلید و جانشینی و منشأ مزیت رقابتی را کمتر در اختیار داریم. به همین دلیل در چنین شرایطی باید به سراغ مزیت هزینه برویم تا مشتری خود را با توجه به سایر پلتفرم‌ها حفظ کنیم.
دکتر چیت‌ساز در پاسخ به این پرسش که "چه چیزی می‌تواند مزیت موک دانشگاه تهران را در آینده‌ای که آموزش خصوصی است، فراهم کرد؟ " گفت: می‌دانیم که دانشگاه زایده کلیسا بوده و تمامی نظام‌های مدیریتی داخل کلیسا را در خود پیاده کرده است. اگر بخواهید یک تغییر کلان را در دانشگاه اعمال کنید، باید به شوراها و هیئت‌های گوناگونی رجوع کرد؛ به عبارت دیگر یک مجموعه فرایند بسیار پیچیده و طولانی وجود دارد و این امکان که متناسب با نیازهای بازار حرکت کرد، وجود نخواهد داشت.
عضو فعال در زیست بوم دانش بنیان کشور در پاسخ به این پرسش که "اگر موک دانشگاه تهران بخواهد مزیت رقابتی داشته باشد، باید کجا آن را جست‌وجو کرد؟ " یادآور شد: اگر موک دانشگاه تهران بخواهد مزیت رقابتی داشته باشد، باید همان جایی که منبع غیرقابل تقلید دارد، برود. منبع غیرقابل تقلید زمانی ایجاد می‌شود که محتواهای موجود در سایر پلتفرم‌های آموزشی کپی نشود و زایشی از درون صورت پذیرد. لازم به ذکر است که رسیدن به منبع غیرقابل تقلید در نظام آموزش عالی کشور، در حوزه علوم انسانی است که از فرهنگ ایرانی-اسلامی می‌جوشد.
وی تصریح کرد: گمان می‌کنم که مزیت رقابتی دوره موک دانشگاه تهران، تمرکز بر رشته‌های علوم انسانی است. جایی که محتواها برآمده از آن چیزی است که در فرهنگ ما وجود دارد. همچنین یادگیری‌هایی که از داخل این فرهنگ می‌جوشد و می‌توان آن را در جامعه جهانی ارائه داد. بنابراین در پاسخ به این مسئله که «کجا باید رقابت کرد؟» باید بر محتواهایی که در حوزه علوم انسانی وجود دارد، تمرکز کرد. «چگونگی رقابت» نیز به چگونگی ارائه محتوا به صورت جذاب و مناسب در پلتفرم‌های آموزشی برمی‌گردد.
دکتر چیت‌ساز پرسید: اگر قابلیت‌های دانشگاه تهران در خلال مراحل آغازین حیاتش تعیین شده باشد آیا واقعاً توسعه قابلیت‌های نوین مورد نیاز برای مواجهه با چالش‌های فردا امکان پذیر است؟ وی در پاسخ به این سوال گفت قابلیت‌ها، نیاز به هماهنگی بین اعضای سازمانی مانند یکپارچه کردن مهارت‌ها دارد. اینجاست که استراتژی به عنوان رویه و نه گفتمان است. رویه سازی دربردارنده "الگوی تکراری فعالیت" می‌باشد که معمولاً "بدون هوشیاری آگاهانه" انجام می‌شوند. دو عامل در کارایی و اثربخشی تیم‌های کاری اثرگذار است اول یادگیری سازمانی (تکرار و تکرار وظایف پیچیده) و دوم فرهنگ سازمانی (ظرفیت اعضای سازمان در درک یکدیگر و همکاری با هم بدون هدایت مدیریت دائمی، وابسته به ادراکات مشترک، ارزش‌های مشترک و هنجارهای رفتاری) است.
دکتر چیت‌ساز اشاره کرد که محرک کلیدی توسعه قابلیت، جریمه و پاداش‌های برساخته سیستم ارزیابی منابع نیستند بلکه رهبری سازمانی با یک نیت برجسته استراتژیک جاه‌طلبانه است که توسط رهبری سازمان میان اعضای سازمانی القا شده است. بسیاری از سازمان‌ها قادر به سازگار شدن با شرایط متغیر هستند. خود ظرفیت تغییر ممکن است به عنوان یک قابلیت سازمانی در نظر گرفته شود. توانایی سازمان برای یکپارچه کردن، ساختن، و پیکر بندی مجدد شایستگی‌های درونی و بیرونی به منظور پاسخگویی به محیط‌های سریعاً در حال تغییر را قابلیت‌های پویا می‌نامند. قابلیت‌های پویا را هر قابلیتی که به یک سازمان اجازه می‌دهد منابعش را بر حسب سازگاری و تغییر پیکر بندی مجدد کند، در نظر می‌گیرند. اما آیا دانشگاه با فرایندهای پیچیده تصمیم‌گیری دارای قابلیت‌های پویاست؟ دکتر چیت‌ساز به این نکته اشاره کرد که به دلیل زایش دانشگاه از کلیسا، فرایندهای محافظه کارانه تصمیم‌گیری در کلیسا به دانشگاه تسری یافته است. از این روست که در دانشگاه با انبوهی از شوراها و هیأت‌ها برای تصمیم‌گیری مواجهیم که تغییر در رویه‌های آن را پیچیده و گاه غیر ممکن می‌کند. قابلیت پویا یک فرآیند سطح بالاتر است که از آن طریق سازمان، روش‌های جاری عملیاتی‌اش را اصلاح می‌نماید. از این رو، موک دانشگاه تهران می‌تواند نقطه تغییر بازی استراتژیک دانشگاه باشد. جایی که فرایندهای تصمیم‌گیری پیچیده دانشگاه را کنار می‌گذارد و هم‌راستا با نیاز بازار به تولید و عرضه محتوا و خدمات می‌پردازد. این یک تمایز اساسی در دانشگاه دیجیتال جدید است! کلید توسعه ممتاز منابع، اهرم کردن منابع است. اول منابع را متمرکز کنیم و سپس از طریق "کاوش تجربیات" به منظور تسهیل یادگیری به انباشت منابع اقدام کنیم. اینجاست که موک به مزیت رقابتی دانشگاه بدل می‌شود.
نویسنده کتاب شایستگی‌های منابع انسانی در باب استراتژی‌های بازی جدید گفت: یکی از مهمترین موضوعات برای موک دانشگاه آن است که بدانیم چگونه استراتژی‌های نوآور تدوین می‌کنیم؟ وی تاکید کرد؛ نوآوری‌های استراتژیک مستلزم پیشگام بودن در طول یک یا چند بعد استراتژی هستند. برخی شرکت‌ها محصولاتی را تولید می‌کنند که یک بازار کاملاً جدید را خلق می‌نماید. مثلاً زیراکس صنعت دستگاه کپی کاغذهای معمولی را خلق نمود؛ و می‌توان گفت که خلق بازارهای جدید، ناب‌ترین شکل استراتژی اقیانوس آبی است- خلق "فضای بازار بی چون و چرا". این دقیقاً ذات مزیت رقابتی دانشگاه تهران است. آموزش‌هایی که از فرهنگ ایرانی-اسلامی بجوشد و ترجمه آموزش‌های ارائه شده در جهان نباشد. فلسفه ایرانی-اسلامی، عرفان ایرانی-اسلامی، علوم اجتماعی ایرانی-اسلامی، معماری ایرانی-اسلامی یک اقیانوس آبی برای نوآوری و چشمه زاینده موک دانشگاه تهران و منشأ مزیت رقابتی پایدار دانشگاه است.
همچنین موک دانشگاه می‌تواند بخش‌های مشتری جدید برای محتوای موجود خلق کند و فضاهای بازار جدید وسیعی را باز نماید. اپل رایانه شخصی را اختراع نکرد، بلکه بازار رایانه‌های خانگی را راه اندازی کرد. موک دانشگاه تهران باید محتوای عمومی، مهندسی و علوم پایه خود را به اقصی نقاط فارسی زبانان دنیا برساند و محتوای تخصصی زاییده از فرهنگ ایرانی را در جهان بگستراند. این مزیت با دارایی ارزشمندی به نام اعضای هیأت علمی منحصر به فرد دانشگاه تهران قابل تقلید نیست. موفق‌ترین استراتژی‌های اقیانوس آبی یک صنعت کاملاً جدید را راه اندازی نمی‌کنند بلکه رویکردهای نوینی برای خلق ارزش مشتری معرفی می‌کنند. از این رو نوآوری‌های استراتژیک دل یک سیستم یکپارچه برای سفارش، مونتاژ و توزیع رایانه‌های شخصی بود که اجازه انتخاب بی مانندی به مشتری و تکمیل سریع سفارشات را می‌داد. وی تاکید کرد مطالعات مکنزی نشان می‌دهد که یک عنصر کلیدی نوآوری استراتژیک- چیزی که آنها استراتژی بازی جدید می‌نامند- مستلزم تغییر شکل دادن زنجیره ارزش صنعت به منظور تغییر "قوانین بازی" درون یک بازار می‌باشد. نوآوری استراتژیک اغلب درگیر تلفیق ابعاد عملکردی است که سابقا بعنوان عناصر متضاد یکدیگر به آنها نگریسته می‌شد. موک دانشگاه تهران یک طرح نوآور، نوآوری فرایند، و یک مدیریت کارآفرینانه ناب برای تولید محتوا را نیاز دارد تا رقابت پذیری قیمتی، روزآمدی محتوا، تمایز محتوا و خدمات مشتریان پاسخ‌گو را باهم تلفیق نماید. چیت‌ساز خاطر نشان کرد با این حال حتی استراتژی‌های نوآور نیز در معرض تقلید هستند. بیشتر اشکال بادوام مزیت رقابتی آنهایی هستند که ناشی از نوآوری مدیرتی مانند سیستم تولید ناب تویوتا، می‌باشند. برای شناسایی منابع سازوکارهای صیانتی، لازم است فرایند تقلید رقابتی را بررسی نمائیم، برای این که یک شرکت به طور موفقیت آمیزی استراتژی دیگری را تقلید کند، بایستی چهار شرط را محقق سازد. از این رو، موک دانشگاه تهران باید به صورت پیوسته در حال شناسایی، تشویق، تشخیص و تملک منابعی باشد که در دانشگاه تهران کلاسیک امکان این تملک وجود ندارد. موک دانشگاه باید قادر به تملک منابع و قابلیت‌های لازم برای سرآمدی استراتژیک باشد و هر فردی که حرفی یا دانش یا مهارتی ارزشمند برای انتقال به جامعه دارد را باید به هر نحوی جذب کند؛ امری که در دانشگاه تهران کلاسیک مقدور نیست. موج‌های فناوری متوالی سبب تزلزل رهبران بازار و اجازه یافتن تازه واردها برای کامیابی شده است و این دقیقاً زمانی است که اگر موک دانشگاه تهران را برای جایگاه‌یابی حمایت نکنیم مزیت رقابتی دانشگاه از دست خواهد رفت.