گفتگوی مشروح با رئیس دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران؛
دکتر حمید زارع: اولویت دادن و ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی از مصادیق روشن مسئولیتپذیری اجتماعی است | مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای دانشجویان، اساتید و کارکنان در نهاد دانشگاه
به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، در آستانه دهمین همایش ملی و دومین همایش بین‌المللی ترویج اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی که عصر امروز یکشنبه اول بهمن ماه با حضور دکتر محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی؛ دکتر سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران و جمع دیگری از شخصیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی در سالن اجلاس سران برگزار می‌شود، با دکتر حمید زارع به گفتگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
پایگاه خبری دانشگاه تهران: برای ورود به گفتگو، از منظر یک مسئول دانشگاهی، تعریفی از اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی ارائه بفرمایید.
دکتر حمید زارع: اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی، دو مفهومی هستند که با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. اخلاق حرفه‌ای در تعریفی ساده، عبارت است از رعایت اصول، معیارها و ارزش‌هایی که در یک حرفه مدنظر است. بنابراین هر حرفه‌ای در هر سازمانی اصول و قواعدی دارد که افراد شاغل در آن حرفه موظف به رعایت آنها هستند. در واقع، مسئولیتپذیری اجتماعی نوعی تعهد است که افراد نسبت به جامعه باید از خود نشان دهند. تعهد نوعی وابستگی و دلبستگی به جامعه است. بنابراین اولویت دادن و ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی از مصادیق روشن مسئولیتپذیری اجتماعی است.
اصول، ضوابط، ارزش‌ها و معیارهای مربوط به یک شغل و حرفه – برای مثال، مهندسی، حسابداری و مدیریت - را که مورد توجه شاغلین و افراد حرفه‌ای است، تحت عنوان «اخلاق حرفه‌ای» می‌شناسیم و از سوی دیگر، مسئولیتپذیری اجتماعی تعهدی است که ما نسبت به جامعه داریم و در نتیجه، کسی را مسئولیت‌پذیر می‌دانیم که در صورت بروز تعارض بین منافع جمعی و منافع فردی، منافع جمعی را ترجیح دهد. ایثارگری یکی از مصادیق همان مسئولیتپذیری اجتماعی است که بر اساس آن، فرد حاضر است خود را فدا کند تا جامعه در رفاه و آرامش باشد.
پایگاه خبری دانشگاه تهران: مصادیقی از مسئولیتپذیری اجتماعی و اخلاق حرفه‌ای در میان سه رکن دانشگاه که شامل دانشجویان، استادان و کارکنان است، بیان بفرمایید.
دکتر حمید زارع: از نظر اخلاق حرفه‌ای یکی از ضوابط مهمی که دانشجو باید رعایت کند، رقابت سالم با سایر دانشجویان است. روابط سالم بدین معناست که وقتی دانشجو می‌خواهد برتر باشد باید درس بخواند، کنفرانس ارائه دهد، در همه جلسه‌ها حضور منظم داشته باشد، نمره خوبی کسب کند تا در شمار استعدادهای درخشان جای گیرد و از مزایای آن بهره‌مند شود؛ اما اگر در روابط ناسالم رقابتی وارد شود و با شیوه‌های مختلف، به اصول حرفه‌ای کسب رتبه‌های برتر پایبند نباشد، بر خلاف اخلاق حرفه‌ای در میان دانشجویان رفتار کرده است. بنابراین، رقابت‌پذیری سالم، پرهیز از هر گونه تقلب است که به نوعی زیر پا گذاشتن اصول حرفه‌ای دانشجویی قلمداد می‌شود.
استاد هم از نظر حرفه‌ای باید دلسوز دانشجو باشد و نسبت به مأموریتی که برای او تعیین شده است، با جان و دل بکوشد تا مأموریت‌های واگذارشده را به درستی به سرانجام برساند.
کارکنان هم اخلاق حرفه‌ای دارند. طبیعی است که کارمند دانشگاه با کارمندان سایر سازمان‌ها تفاوت دارد. او باید در محیط علمی وظایفش را انجام دهد و نسبت به الزامات متعهد باشد و اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند. بنابراین در اخلاق حرفه‌ای، هم برای کارکنان، هم برای استادان و هم برای دانشجویان الزامات، اصول و معیارهایی وجود دارد که پاره‌ای از آنها به شیوه‌های مختلف بیان می‌شود؛ برای نمونه، در استخدام کارمند از «مدل شایستگی» بهره می‌گیریم؛ یعنی کارمندی که به استخدام درمیآید باید پاره‌ای از شایستگی‌ها را احراز کند. این شایستگی‌ها همان اصول و قواعدی است که باید در طول خدمت رعایت کند. البته مواردی هست که فرد بر اساس قواعد و ضوابط به استخدام درمیآید، اما ممکن است در طول دوره خدمت آنها را زیر پا بگذارد. پس باید با پیش‌بینی تدابیر و سازوکارهایی جلوی تخلفات و انحراف از ضوابط گرفته شود.
پایگاه خبری دانشگاه تهران: چرا بر ضرورت وجود مسئولیتپذیری و اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه تأکید می‌شود؟
دکتر حمید زارع: یکی از دلایل مهم تأکید بر اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی این است که اخلاق حرفه‌ای واقعاً به بهبود زندگی افراد در جامعه کمک می‌کند. مفهوم کیفیت زندگی کاری بدین معناست که برای تضمین کیفیت نیازمند رعایت پاره‌ای از معیارها هستیم. اگر جامعه‌ای داشته باشیم که شهروندان آن به هیچ ضابطه و قاعده‌ای پایبند نباشند و هیچ مسئولیتی نسبت به جامعه در خود احساس نکنند، طبیعی است که با هرج‌ومرج روبه‌رو خواهیم شد و هزاران گرفتاری در جامعه پدید می‌آید. اما در جامعه‌ای که اخلاق حرفه‌ای رعایت شود؛ برای مثال، وقتی مهندسی ناظر ساختمان ما باشد که به اصول کار خود متعهد است و با تمام وجود بر کارها نظارت می‌کند، آنگاه ساختمان طبق اصول مهندسی ساخته خواهد شد؛ در حالی که اگر مهندسین اخلاق حرفه‌ای را زیرپا بگذارند، در ظاهر مهندس ناظر است، اما در عمل نظارتی انجام رخ نمی‌دهد و اصول مهندسی در ساختمان رعایت نمی‌شود و مشکلات آن در آینده پدیدار خواهد شد؛ برای نمونه، بخشی از مشکلاتی که در برخی مجتمع‌های آپارتمانی رخ داده و زندگی مردم را دچار اختلال کرده است، ناشی از همین بی‌تعهدی نسبت به اخلاق حرفه‌ای در کار بوده است.
بنابراین همه اصناف باید به اخلاق حرفه‌ای خود متعهد باشند تا زندگی بهتری برای همگان رقم بخورد. در مسئولیتپذیری اجتماعی، همه ما نسبت به جامعه متعهدیم و نباید فقط به منافع خود توجه کنیم، بلکه باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که چرخ جامعه نیز بچرخد. چنان نباشد که من در رفاه زندگی کنم و دیگران در فقر و گرفتاری دست‌و‌پا بزنند که اگر این‌چنین باشد نشان از بی‌تفاوتی ما نسبت به مسئولیتپذیری اجتماعی است.
در مسئولیتپذیری اجتماعی دولت‌ها، حکومت‌ها و مردم باید در راستای توسعه پایدار حرکت کنند. توسعه پایدار یا توسعه متوازن، توسعه‌ای است که رشد و پیشرفت در همة جنبه‌های زندگی اتفاق بیفتد؛ برای نمونه، اگر تنها در یک بُعد زندگی – به عنوان مثال شرایط مادی - رشد کنیم اما از جنبه‌های معنوی، اخلاقی و غافل باشیم، توسعه پایدار اتفاق نیفتاده و تنها در یک بعد زندگی توسعه یافته‌ایم و رشد ما همه‌جانبه نبوده است. از این منظر بود که چند دهه پیش، بسیاری از صاحب‌نظران و دلسوزان جامعه گفتند به جای اینکه کشورها فقط به‌دنبال رشد اقتصادی باشند باید به دنبال توسعه پایدار باشند؛ چراکه رشد اقتصادی ما را فقط در یک بعد پیش می‌برد؛ درحالی‌که باید بر سایر جنبه‌ها و ابعاد روحی، معنوی و… نیز تأکید شود.
تعهد و مسئولیتپذیری یعنی که ما از هم‌اکنون باید حافظ منافع نسل‌های آینده باشیم و سرمایه‌های مادی و طبیعی کشور همچون نفت و گاز و محیط‌زیست را به هدر ندهیم و سهم فرزندان و نسل‌های بعدی از این منابع را پاس بداریم و نباید به‌گونه‌ای مصرف کنیم که نسل‌های بعدی دچار آسیب شوند. از جمله مشکلات نسل بعدی، مسئله آب است. وقعیت‌ها نشان می‌دهد که منابع آبی در ایران، بلکه در همه جهان رو به افول است و کاهش یافته است. پس باید به فکر فرزندان خود باشیم؛ والا به جای مسئولیتپذیری اجتماعی، مسئولیت‌گریز خواهیم بود و آیندگان ما را نخواهند بخشید.
بنابراین توجه واقعی ما به اصول اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی، رنگ دیگری به زندگی ما خواهد زد و شاهد رضایت حداکثری مردم خواهیم بود. اینکه برخی انسان‌ها ازخودبیگانه می‌شوند و به خودکشی روی می‌آورند، به بی‌تفاوتی دیگران بازمی‌گردد و اینکه ما در مسئولیت‌های انسانی و اخلاقی خود کوتاهی کرده‌ایم. در این شرایط، طبیعی است که آدم‌ها از هم فاصله می‌گیرند و در نهایت ازخودبیگانگی شکل می‌گیرد و بعد هم هزاران مصیبت و فلاکت که بشر امروز با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کند. بنابراین اگر به این مقوله‌ها پایبند باشیم، بی‌شک دنیای بهتری را تجربه خواهیم کرد.
پایگاه خبری دانشگاه تهران: دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران که جنابعالی مدیریت آن را برعهده دارید، چه اقداماتی در راستای ترویج اخلاق حرفه‌ای و مسئولیتپذیری اجتماعی انجام داده است؟
دکتر حمید زارع: ما در ابعاد مختلف اقداماتی را در دستور کار قرار داده‌ایم و همچنان می‌کوشیم در زمینه‌های یادشده حرکت رو به جلویی داشته باشیم. از جمله این اقدامات نمادین و مؤثر، یکی تدوین سوگند‌نامه‌ای است که دانشجویان به هنگام اتمام تحصیلات رسمی آن را می‌خوانند و به‌موجب آن به پاسداشت اصولی متعهد می‌شوند. یا همایش‌ها، سخنرانی‌ها و نشست‌هایی که در دانشگاه برگزار می‌شود؛ مانند نشست «قدر آب را بدانیم». در این نشست علمی افراد مختلف می‌آیند و سخنرانی می‌کنند و اینها اقداماتی است که تا اندازه‌ای در آگاهی‌بخشی به دانشجویان مؤثر است. درباره کارمندان و استادان نیز توصیه به رعایت نظم کاری و انضباط آموزشی و انجام پسندیده تکالیف محوله آموزشی و پژوهشی از جمله تدابیر ما در زمینه ترویج مسئولیتپذیری بوده است؛ برای نمونه، باید گفت بر حضور استادان در جلسه امتحان تأکید بیشتری شده است و هم‌اکنون وضعیت حضور آنها قابل‌قبول‌تر از گذشته است و نزدیک به شصت‌وپنج درصد استادان در جلسه آزمون حاضر می‌شوند و این نشان می‌دهد که تعهد به اصول حرفه‌ای معلمی در میان استادان افزایش یافته و با اقدامات فرهنگی و اجرایی توانسته‌ایم این موضوع را تحقق ببخشیم.
درباره کارکنان، یکی از مسائل مهم و مورد انتظار این است که متعهد باشند و در پاسخگویی به ذینفعان، به‌ویژه دانشجویان، با گشاده‌رویی و دقت و سرعت عمل کنند. در گذشته انجام امور بیشتر حضوری و فیزیکی بود که مشکلات و کاستی‌هایی به همراه داشت؛ اما اکنون با پیشرفت‌هایی که فراهم شده است، درخواست‌ها، پرسش‌ها و مشکلات دانشجویان از طریق سامانه تیکت ارسال و توسط کارشناسان بررسی و در کمتر از بیست‌وچهار ساعت پاسخ داده می‌شود. با این شیوه، افزون بر محاسن یادشده، کاغذ کمتری استفاده می‌شود که خود به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند. اینها پاره‌ای از اقدامات انجام‌شده و نخستین گام‌ها در این راه بلند است و اینکه ترویج تعهد و مسئولیتپذیری باید بیش از این دغدغه ما و همه ایرانیان باشد تا با گسترش این فرهنگ در میان مدیران، استادان، کارکنان و دانشجویان، دست‌دردست هم، ایرانی آبادتر، جامعه‌ای اخلاقی‌تر و زندگی باکیفیت‌تری را بسازیم.
نظر شما :