تاکید بر شکل‌گیری رهبری آموزشی مبتنی بر مؤلفه‌های رهبری اخلاص‌مدار | نادیده گرفتن تفاوت‌های نسلی دانشجویان، چالشی جدی برای مرجعیت اساتید | ضرورت استفاده حداقلی از قدرت قانونی و بهره‌گیری حداکثری از قدرت شخصی مبتنی بر سبک تعامل گرایی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران، دوشنبه شب در آئین افتتاح رویداد شبکه نخبگانی اساتید جوان دانشگاه تهران که در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد، به نقش محوری اساتید برای تحقق نقش تمدن‌سازی دانشگاه اشاره کرد و گفت: برای ایفای نقش محوری اساتید در تحقق کارکردهای دانشگاه با چالش‌های متعددی مواجه هستیم که می‌توانیم آن را تحت عنوان چالش‌های رهبری آموزشی در دانشگاه نام ببریم.

رئیس دانشگاه تهران، طراحی برنامه‌های مختلف در دانشگاه برای پرداختن به دانشگاه تمدن‌ساز را نه فقط از جهت شکل و ظاهر بلکه از منظر توجه به مباحث محتوایی دانشگاه تمدن‌ساز حائز اهمیت دانست و گفت: در برنامه تحول آموزشی دانشگاه تهران، نقاط کلیدی و پازل‌های مختلفی وجود دارد که بایستی متناسب با دانشگاه کارآفرین آرایش شود و نظم و نسق بگیرد. یکی از این اقدامات در طول دو سال اخیر، سیاست جوانگرایی در بدنه هیأت علمی دانشگاه تهران بوده است و اساتیدی که در این فرآیند جذب شده‌اند، هم از نظر علمی و هم از نظر ویژگی‌های اخلاقی و شایستگی‌های فرهنگی جزو بهترین‌های کشور هستند.

وی با اشاره به اینکه با یکایک اعضای هیأت علمی جوان که در طول دو سال گذشته جذب شده‌اند، دیدار و گفتگو داشته است، افزود: یکی از نکاتی که همواره در این دیدارها تاکید می‌نمودم، این بود که باید جلسات هم اندیشی هدفمند متعددی برگزار کنیم و در خصوص اتخاذ رویکردهای فعالانه برای ایفای نقش تربیتی اساتید، بیشتر با همدیگر گفتگو و تعامل کنیم و در راستای تحقق شعار دانشگاه با ایجاد شبکه نخبگانی اساتید، در عرصه رهبری آموزشی بایستی اقدامات زیربنایی و مبنایی و پر سرعتی را در دستور کار قرار دهیم. رویدادی که امروز با عنوان عرصه در حال برگزاری است، یکی از آن اقداماتی است که هدفش تقویت رهبری آموزشی در دانشگاه کارآفرین است که در بر گیرنده سطوح مختلف مدیریت دانشگاه از سطح مدیریت ستادی تا مدیریت کلاس درس توسط اساتید است. در یک بخش مهم از این نظام رهبری آموزشی، لازم است که اساتید در خط مقدم جبهه تمدن‌سازی مورد توجه ویژه قرار گیرند.

استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران با اشاره به قرارگیری در آستانه ۱۳ دی ماه سالروز شهادت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، تحقق رهبری آموزشی تراز در دانشگاه تهران را با الهام از سبک مدیریتی و روش کار شهید سلیمانی ممکن دانست و بیان داشت: جوهره فرمایشات رهبر عزیزمان درباره شهید سلیمانی این است که شهید سلیمانی یک مکتب و مدرسه ساز بود و این بدان معناست که شهید سلیمانی یک معلم اثربخش در حد اعلای خود بود. نقش یک معلم اثربخش این است که معلم فعالی باشد و بتواند با دانشجویان و مخاطبان خود تعامل کند. ولی وقتی صحبت از یک شخصیتی می‌کنیم که صاحب مکتب است، سطح او خیلی بالاتر از معلمی است و در واقع دارای یک سبک معرفتی و تربیتی و مشرب فکری برای انتقال مفاهیم و دانش خود به مخاطبانش است.

نویسنده کتاب رهبری اخلاص‌مدار؛ جوهره مکتب شهید سلیمانی، به بررسی و تبیین مدل رهبری و الگوواره مدیریتی شهید سلیمانی در این کتاب و در یک مقاله علمی پژوهشی اشاره کرد و افزود: در این کتاب توضیح داده شده است که در حال حاضر رد پای این الگوی مدیریت و رهبری در سطح جهانی چگونه است. مبحث رهبری اصیل (Authentic leadership) که توسط بیل جورج در سال ۲۰۰۳ میلادی مطرح شده است، بستر و پشتوانه نظری و تئوریک سبک مدیریتی شهید سلیمانی است که از آن می‌توان در عرصه رهبری آموزشی بهره برد. بیل جورج در خصوص ضرورت پرداختن به سبک رهبری اصیل، به چالش‌های رفتاری و رسوایی اخلاقی سازمان‌ها اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که مدیران و رهبران با سبک‌های مدیریتی گذشته نمی‌توانند در زیرمجموعه خود اثرگذار باشند و برای نفوذ در زیردستان به سبک جدیدی نیاز داریم که یک سری ویژگی‌هایی برای آن سبک جدید بیان می‌شود و مدیران از مدیریت یک نهاد و سازمان چند ملیتی تا مدیریت یک کلاس در مجموعه چند ده نفره دانشجویی را شامل می‌شود.

استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران از رفتار صادقانه، خلوص نیت و رهبری بر قلوب، عمل بر اساس خود واقعی، همدلی، ایجاد اشتیاق و الهام بخشی به عنوان برخی ویژگی‌های مطرح شده از سوی بیل جورج برای رهبری اصیل نام برد و بیان داشت: در تشریح ویژگی‌های رهبری اصیل آمده است که تعامل رهبر با مجموعه خود باید به گونه‌ای باشد که به جای روابط سلسله مراتبی، رهبر بدون اینکه دستوری صادر کند، با رابطه قلبی که با زیرمجموعه خود برقرار می‌کند، بتواند اثرگذار باشد. همچنین رهبر بر اساس خود واقعی‌اش عمل کند نه اینکه نقش بازی کند؛ بایستی همدلی ایجاد کند و با مخاطبین خود همراه شود و یک رابطه یکطرفه نداشته باشد، ایجاد اشتیاق کند و الهام‌بخش باشد.
دکتر مقیمی، آنچه که تحت عنوان رهبری اخلاص‌مدار برای شهید سلیمانی مطرح نموده است را سطحی متعالی و نمونه ناب از الگوی عملی تئوری رهبری اصیل دانست و افزود: امروز باید ببینیم که چگونه می‌توانیم از این سبک رهبری در دانشگاه‌ها بهره بگیریم و چگونه می‌توانیم این نوع رهبری آموزشی اصالت محور را در مدیریت کلان دانشگاه و مدیریت کلاس ترویج کنیم.

رئیس دانشگاه تهران، دو راه پیش روی رهبری آموزشی در دانشگاه را تشریح کرد و توضیح داد: یک راه این است که به قدرت قانونی خود اکتفا کنیم و از یک روابط رسمی و تعریف‌شده و قدرت تشویق و تنبیه برای تنظیم روابط با دانشجو استفاده کنیم که این نگاه مبتنی بر یک نگاه سلسله‌مراتبی است و عمق تأثیر آن بر روی مخاطب به شدت سطحی و روبنایی و بسیار ناپایدار و موقتی است و بلافاصله بعد از اینکه آن کلاس یا دوره مدیریت تمام می‌شود، آن آموخته‌ها و دستورها و تحکم‌ها رنگ می‌بازد و اثری را در زندگی واقعی مخاطب ما ایجاد نمی‌کند که از آن تحت عنوان رهبری آموزشی منفعل یاد می‌کنم؛ اما در صورتی که می‌خواهیم نقشی فعال در رهبری آموزشی داشته باشیم باید الگوی رهبری اخلاص‌مدار شهید سلیمانی را مبتنی بر رهبری اصیل در دستور کار خود قرار دهیم.

دکتر مقیمی به طراحی پرسشنامه‌ای با ۱۲۲ سوال به منظور سنجش میزان انطباق رفتار مدیران با مؤلفه‌های رهبری اصیل و سبک مدیریتی شهید سلیمانی در کتاب رهبری اخلاص‌مدار؛ جوهره مکتب شهید سلیمانی اشاره کرد و گفت: با وجود اینکه شهید سلیمانی در نهاد نظامی به عنوان سلسله‌مراتبی‌ترین نهاد ممکن مدیریت می‌کرد، ولی کمترین استفاده را از قدرت قانونی خود می‌نمود و بجای سبک مدیریت منفعلانه که صرفاً مبتنی بر قدرت تشویق و تنبیه است، برای نفوذ و اثرگذاری بر دیگران از سبک مدیریتی فعال بهره می‌گرفت. آنچه که شهید سلیمانی را به عنوان یک فرد مدرسه‌ساز و صاحب مکتب و اسلوب تعلیم و تربیتی برجسته می‌کند، همین سبک مدیریتی صادقانه و با خلوص نیت و همچنین پرهیز از نگاه سلسله مراتبی بود.
وی استفاده از مدل قدرت قانونی و تسلط تحکمی برای تنظیم روابط اساتید و مدیران دانشگاه با قشر دانشجو را موجب به چالش کشیده شدن مرجعیت اساتید و کاهش قدرت نفوذ اساتید دانست و تاکید کرد: وقتی صحبت از روش مدیریت کلاس و رهبری آموزشی می‌کنیم، یک روش واحد و یگانه و یا ثابتی وجود ندارد، بلکه به اندازه تعداد دانشجویانی که در کلاس حضور دارند، لازم است روش‌های مدیریتی متفاوتی اعمال کنیم و از قدرت انعطاف برخوردار باشیم. بنابراین در پیش گرفتن یک سبک مدیریتی خاص برای اداره کلاس، روش مؤثری نیست و یک نسخه واحد ممکن است صرفاً برای تعدادی از دانشجویان جواب دهد، ولی ما نمی‌توانیم یک روش واحد را برای همه دانشجویان با زمینه‌های شخصیتی مختلف اعمال کنیم.

رئیس دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه اساتید باید برای تعامل با دانشجویان برای نفوذ مؤثر و شاگرد پروری خیلی وقت بگذارند و از مرزهای عمل به تکلیف قانونی خود فراتر روند، یادآور شد: اساتید لازم است برای اثربخشی بیشتر، تبدیل به یک معلم صاحب سبک، فعال، شاگرد پرور و نفوذ شخصی مبتنی بر قدرت مرجعیت شوندو به این منظور لازم است مخاطبان خود یعنی دانشجویان را بیشتر بشناسند و بجای برقراری رابطه سلسله مراتبی، به علایق و ویژگی‌های شخصیتی آنها در رهبری آموزشی توجه کنند.
دکتر مقیمی در تشریح مشخصات شخصیتی خاص نسل جدید دانشجویان که بعضاً با عنوان نسل Z یا شهروندان دیجیتال نامیده می‌شوند، به علاقه شدید به رسانه‌های مجازی و دیجیتال، تمایل زیاد به خلاقیت و نوآوری، تمایل به اظهارنظرهای آزاد و بی‌پرده و نقادانه، اعتماد به نفس بالا، طالب تمایز و تمایل به متفاوت بودن با عرف موجود اشاره کرد و از همدلی ایجاد کردن به عنوان یکی از ویژگی‌های رهبری اخلاص‌مدار و از روش‌های تعلیمی و تربیتی انبیا برای جلب اعتماد و اثرگذاری بر جامعه هدف نام برد و گفت: گام اول برای تعامل با نسل جوان و دانشجو این است که به جای نقش بازی کردن، تلاش کنیم که با رفتار صادقانه و ایجاد همدلی فعالانه، نگرش مثبتی را در دانشجویان ایجاد نمائیم و از طریق اعتمادسازی، مسیر را برای تعامل با آنها باز کنیم.

وی تاکید کرد: دانشجویان فعلی با نسل قبلی خودشان که اکنون اساتید جوان هستند و با نسل‌های قبل‌تر که اساتید پیشکسوت هستند، متفاوت فکر می‌کنند بنابراین ما نمی‌توانیم با دانشجویانی که دارای یک الگوواره متفاوت از ما هستند به همان سبک و شیوه گذشته رفتار کنیم. اگر اساتید تفاوت نسلی را در سبک رهبری آموزشی خود نادیده بگیرند و با اتکا بر قدرت قانونی، به تنظیم گری روابط با دانشجویان بپردازند، چرا که اگر اینگونه باشد چالش مرجعیت اساتید روز به روز بیشتر خواهد شد و شاهد یک شکاف و گسست عمیق بین بدنه دانشجویی و استادی خواهیم بود که نمونه آن در سیر اتفاقات پاییز ۱۴۰۱ در دانشگاه قابل ملاحظه بود و شاید یکی از منشاهای نارضایتی برخی دانشجویان ناشی از تصور درک نشدن بود؛ این در حالی است که اولین کسی که در محیط دانشگاه باید یک درک متقابل با دانشجویان ایجاد کند، اساتید هستند.

رئیس دانشگاه تهران خطاب به اساتید جوان دانشگاه تاکید کرد: اگر می‌خواهیم استاد موفقی شویم باید به مشخصه‌های شخصیتی دانشجویان نسل جدید توجه کنیم. یکی از علاقه مندی های اصلی دانشجویان نسل جدید، علاقه به ارتباطات مجازی و شبکه‌های اجتماعی است و ضروری است اساتید سواد رسانه‌ای و دیجیتال خود را افزایش دهند و فنون و روش‌های تدریس خود را متناسب با علاقه شدید دانشجویان نسل حاضر به ارتباطات مجازی تنظیم کنند. همچنین با عنایت به اینکه دانشجویان نسل جدید اظهار نظرهای صریح می‌کنند و احساسات شخصی اشان را به صورت آزادانه مطرح می‌کنند، ممکن است این روحیه نقادی، گستاخانه به نظر برسد، ولی باید توجه داشت که حفظ و پرورش این روحیه یک فرصت ارزشمند است که باید آن را در دانشجویان بارور کنیم، تحمل خود را بالا ببریم و اجازه دهیم تا دانشجویان صحبت و نقد کنند هر چند که ممکن است خیلی از آنها به روش‌های نقد عالمانه آگاهی نداشته باشند. ما در مدیریت دانشگاه با فراهم سازی سازوکارهایی همچون تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران تلاش کرده‌ایم تا یک تریبون آزاد را برای دانشجویان ایجاد کنیم تا فضا و مجال برای روحیه نقادانه دانشجویان فراهم کنیم. علاوه بر آن با مشارکت دادن دانشجویان در فعالیت‌های دانشگاه، زمینه را برای نقش فعالانه آنها فراهم نموده‌ایم.
لذا انتظار می‌رود که اساتید، دانشجویان را در اداره امور کلاس مشارکت دهند و به یک سری از هنجارهای دانشجویی احترام بگذارند. هر چند که باید توجه داشت که هنجارها بر دو دسته‌اند: یک گروه از هنجارها، به عنوان ارزشهای بنیادین و اساسی ایفای نقش می‌کنند که مأموریت و رسالت هر سازمانی بر پایه آنها قرار گرفته و خط قرمز آنها محسوب می‌شوند و مدیران اجازه تخطی و تغییر آنها را بر اساس سلیقه دیگران نمی‌دهند، اما یک سری از هنجارها وجود دارند که فرعی هستند و اتفاقاً تغییر و تحول در آنها می‌تواند برای اعضا انگیزاننده باشد و با مشارکت آنها می‌توان هنجارهای جدید را پذیرفت و صدمه‌ای هم به ارزشهای اساسی نمی‌زند. در نظام رهبری آموزشی دانشگاه تهران، یک سری هنجارهای اساسی و بنیادی مبتنی بر آموزه‌های دینی هستند که قابل تغییر نمی‌باشند و نمی‌توانیم بر اساس دلخواه هیچ کسی با تغییر آنها موافقت کنیم، ولی در کنار هنجارهای اساسی، یک سری هنجارهای فرعی یا برخی کدهای رفتاری و تعاملی ویژه دانشجوی نسل حاضر هم وجود دارند که لازم است در قبال آنها منعطف باشیم و نرمش به خرج دهیم و رهبران آموزشی دانشگاه در جایگاه مدیریتی و استادی بایستی این هنجارها که مبتنی بر کدهای اجتماعی منحصر به نسل جدید هستند رادفهم کنند و آنها را به رسمیت بشناسند.

دکتر مقیمی در جمع‌بندی سخنان خود، با تبیین پیوستار سبک‌های رهبری آموزشی، روش‌های "مداخله‌گرایانه Interventionist یا استاد محور" و "غیرمداخله‌گرایانه Non_ Interventionist یا دانشجومحور" در تنظیم روابط استاد و دانشجو را روش‌های افراطی و تفریطی در تنظیم این روابط قلمداد کرد و بر سبک تعامل‌گرایی Interactionist به عنوان راهکار ارجح در تنظیم رابطه استاد و دانشجو تاکید نمود و ضمن اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص سبک شاگردپروری، نگاه به دانشجو به عنوان مصنوعی که استاد آن را می‌خواهد بسازد و نه به عنوان مستمعی که صرفاً معلوماتی را به وی انتقال دهد، به تعامل طرفینی استاد و دانشجو متناسب با سبک تعاملی اشاره نمود.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که رویدادهایی نظیر شبکه نخبگانی اساتید جوان دانشگاه تهران که تحت عنوان رویداد "عرصه" در حال برگزاری است، فرصتی برای گفتگو و هم اندیشی برای یافتن روش‌های مؤثر ارتباط استاد و دانشجو و رهبری آموزشی در دانشگاه باشد.