موفقیت پژوهشگران کشور در ساخت نخستین واکسن نوترکیب تحت واحد آنفلوانزای پرندگان تحت تیپ H۹N۲

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، این موفقیت که حاصل نتایج رساله دکتری تخصصی امیر اصغری باغخیراتی، دانشجوی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران است، می‌تواند علاوه بر کاهش علائم بیماری آنفلوانزای پرندگان تحت تیپ H9N2، سطح ایمنی را بالا برده و سبب کاهش دفع ویروس شود.

 دکتر جمشید رزم‌یار، استاد راهنمای اول این رساله درباره اهمیت ساخت این واکسن و دستیابی محققان کشور به فناوری ساخت واکسن نوترکیب با استفاده از مهندسی ژنتیک، گفت: با توجه به اینکه ایران جزو ۱۰ تا ۱۴ کشور تولیدکننده عمده مرغ و تخم مرغ در جهان است، ساخت واکسنی که بتواند باعث کاهش تلفات شده و با ایجاد ایمنی از بیماری جلوگیری کند حائز اهمیت است.
دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران افزود: بیماری آنفلوانزا یک بیماری حاد تب نزله‌ای است که می‌تواند به راحتی از طریق ذرات تنفسی یا تماس مستقیم منتقل شود. ویروس‌های آنفلوانزا به طور کلی در سه تیپ A، B و C تقسیم‌بندی شده‌اند که تیپ B و C در انسان منجر به علائم سرماخوردگی شده و واکسن آن سالیانه در جوامع انسانی به صورت تزریقی استفاده می‌شود و تقریباً یک سال ایمنی دارد، ولی تیپ A که مخزن و منشأ آن پرندگان مهاجر هستند بسیار خطرناک است و اگر بتواند در شرایطی به انسان منتقل شود موجب مرگ و میر بالا می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران اظهار داشت: البته این انتقال زمانی می‌تواند بسیار خطرناک باشد که انتقال انسان به انسان صورت گیرد (همه‌گیری سال ۱۹۱۸ که تلفات انسانی میلیونی در سطح جهان برجای گذاشت) و اگر انتقال بیماری از پرنده به انسان باشد و انتقال انسان به انسان اتفاق نیفتد، خطر همه‌گیری و مرگ و میر انسانی کمتر است.

وی در توضیح بیماری‌زایی ویروس تیپ A افزود: این ویروس در دو شکل تحت حاد و فوق حاد شیوع پیدا می‌کند که نوع تحت حاد بیماری‌زایی کمتری دارد و محدود به دستگاه گوارش و تنفس و تولید مثلی می‌شود؛ ولی در نوع فوق حاد که بیماری‌زایی بالایی دارد نه تنها دستگاه گوارش و تنفس درگیر می‌شوند بلکه ویروس به مغز، پوست، قلب و سایر ارگان‌های بدن حمله می‌کند که این درگیری تلفات بالا ( تا ۱۰۰ درصد) دارد.

دانشیار گروه آموزشی طیور دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در ادامه توضیحات خود در خصوص خطر ویروس آنفلوانزای پرندگان خاطرنشان کرد: اگر این ویروس در آینده بخواهد دچار تغییراتی شود به گونه‌ای که انتقال انسان به انسان صورت گیرد، آنگاه در صورت وقوع همه‌گیری، به دلیل ارتباطات گسترده‌ای که در سطح جهان وجود دارد، آمار مرگ و میر بسیار بیشتر خواهد بود.

دکتر رزم‌یار در ادامه توضیحات خود درباره اهمیت پژوهش انجام شده در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، گفت: طبق گزارشات، ویروس آنفلوانزا پرندگان تحت تیپ H9N2 قادر است علاوه بر ماکیان، در انسان و سایر پستانداران نیز منجر به ایجاد بیماری شود. با توجه به گسترش این ویروس در مناطق جغرافیایی وسیعی از آسیا و آفریقا و همچنین بومی شدن آن در تعدادی از کشورها از جمله ایران، در صورت ایجاد جهش و بروز همه‌گیری، خسارات جبران‌ناپذیری به بار خواهد آورد.
وی افزود: در حال حاضر درگیری صنعت طیور کشور با این ویروس، منجر به وارد آمدن خسارات اقتصادی فراوانی شده است و هیچ‌گونه درمان عملی و اختصاصی برای درمان عفونت‌های حاصل از ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان در طیور تجاری وجود ندارد و استفاده از داروهای ضد آنفلوانزای انسانی از جمله آمانتادین و زانامیویر و … در صنعت طیور به شدت منع شده‌اند. لذا نیاز به واکسن‌های مؤثری که بتوانند با تکنولوژی روز و به سرعت نیاز این حوزه را برطرف کنند، احساس می‌شد و انجام این پژوهش و تولید این واکسن نیز برای حل این مساله در صنعت طیور بود.

دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در ادامه این گفت‌وگو، ضمن اشاره به فرایند تولید واکسن در سیستم سنتی، به مزایای تولید نوترکیب تحت واحد آنفلوانزای پرندگان تحت تیپ H9N2 پرداخت و گفت: سیستم سنتی تولید واکسن غیرفعال آنفلوانزا H9N2 که هم اکنون نیز در کشور در حال استفاده است، بر پایه تکثیر ویروس زنده در تخم مرغ جنین‌دار و سپس غیرفعال‌سازی آن است که دارای معایب و محدودیت‌های جدی می‌باشد. از جمله آنکه فرآیند سنتی تولید واکسن زمانبر بوده و نیازمند کار با ویروس زنده و تکثیر آن است. تعداد تخم‌مرغ‌های جنین‌دار لازم برای تولید این واکسن‌ها محدود است. در صورت بروز یک همه‌گیری انسانی با این تحت تیپ، تعداد تخم مرغ‌های جنین‌دار، به هیچ وجه نمی‌توانند پاسخگوی نیاز به واکسن باشند. و در نهایت، واکسن‌های غیرفعال آنفلوانزا باید صرفاً به صورت تزریقی استفاده شوند، که گرفتن تک تک پرندگان و تزریق واکسن به آنها کاری زمانبر و هزینه‌بر است؛ اما در تولید اولین واکسن نوترکیب آنفلوانزای تحت تیپ H9N2 در ایران، بدون استفاده از ویروس زنده، بدون نیاز به تخم مرغ جنین‌دار، با صرف هزینه کمتر و بازدهی بیشتر بود که پتانسیل استفاده به صورت آشامیدنی، اسپری و قطره چشمی را دارد.
دکتر رزم‌یار افزود: بررسی‌های ژنتیکی و طراحی‌های لازم برای ساخت واکسن چند سال به طول انجامید و حجم کاری بسیار بالایی برای تولید این واکسن وجود داشت و انجام آزمایش‌های درون رایانه‌ای، آزمایشگاهی و حیوانی با تلاش پیوسته به مدت یک سال به طول انجامید.

وی در ادامه توضیحات خود به تشریح فرایند تولید واکسن نوترکیب پرداخت و گفت: به منظور تولید این واکسن، از مخمر پیکیا پاستوریس که یک مخمر ایمن، دارای خواص پروبیوتیکی، دارای توانایی بسیار بالا در تولید پروتئین‌های نوترکیب و فاقد آلودگی اندوتوکسین است، استفاده شد.
هم اکنون، اطلاعات مربوط به نحوه ساخت این واکسن برای ثبت اختراع ارسال شده و در مراحل پایانی داوری است. اولین مقاله حاصل از این رساله در یک مجله دارای نمایه اسکوپوس (Iranian Journal of Veterinary Medicine) با عنوان Serological Evaluation of H9-RBD-Pichia, a Novel Recombinant Influenza Vaccine, in BALB/c Mice پذیرش شده و دومین و سومین مقاله‌های منتجه نیز در مرحله ارسال برای مجلات معتبر بین‌المللی می‌باشد.

وی درباره تجاری‌سازی این دستاورد مهم پژوهشی اظهار داشت: اقدامات لازم برای بهینه‌سازی تولید واکسن در شرایط نیمه صنعتی و سپس صنعتی در حال انجام است.
گفتنی است این دستاورد پژوهشی در قالب رساله دوره دکتری تخصصی دکتر امیر اصغری باغخیراتی با راهنمایی دکتر جمشید رزم‌یار از دانشگاه تهران، دکتر محمد هادی سخاوتی از دانشگاه فردوسی مشهد و مشاوره دکتر سید مصطفی پیغمبری از دانشگاه تهران با عنوان «نمایش سطح مخمری قسمتی از آنتی ژن H9 (HA-RBD) به عنوان کاندیدای واکسن اختصاصی علیه بیماری آنفلوانزای طیور، تحت تیپ H9N2 در ایران» انجام شد.