نشست کرسی ترویجی «رویکرد نخبگان قفقازی به سلطه روسیه تزاری» در دانشکده ادبیات و علوم انسانی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران به نقل از دانشکده ادبیات و علوم انسانی، نشست کرسی ترویجی با عنوان «رویکرد نخبگان قفقازی به سلطه روسیه تزاری» با حضور استادان برجسته این حوزه ۵ آذر ۱۳۹۷ در تالار کمال دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد.
دکتر گودرز رشتیانی عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران ضمن برشمردن اهمیت موضوع گفت: «در طول دوره‌های تاریخی همواره قفقازی‌ها گرایش به ایران، عثمانی و روسیه داشته‌اند و یک نظریه کلی بر این اساس وجود دارد که نشان دهنده تمایل قفقازی‌ها برای پیوستن به روسیه بوده است در حالی که مدارکی در این چند سال اخیر به دست آمده که این ادعا را زیر سوال می‌برد».
وی افزود: «برخی عوامل همچون اشتراک مذهبی گرجی‌ها و ارامنه به روسیه، فشار دولت مرکزی ایران، عدم تأمین امنیت از طرف دولت مرکزی و فشار اقتصادی دیدگاه اول را تقویت می‌کند. از دیدگاه مذهبی نیز دو منظر وجود دارد: کلیسای اچمیادزین متمایل به پیوستن به روسیه بوده و در مقابل کلیسای قراباغ مخالف پیوستن به روسیه تجاری که علت اصلی آن را می‌توان رقابت مذهبی ذکر کرد».
دکتر رشتیانی با اشاره به دیدگاه نخبگان عنوان کرد: «در میان نخبگان قفقازی هر دو دیدگاه مخالف و موافق وجود داشته است و بعد از پیوستن به روسیه به دلیل عدم ارائه خدمات به ارامنه از جمله ساخت کلیسا و تلاش‌های گسترده برای پیوستن به شاخه ارتدوکس، شورش‌هایی اتفاق افتاده است، این در حالی است که در آن دوره، در اصفهان پایتخت صفویه ۱۱ کلیسا وجود داشت و طبیعی است که آنان راغب بودند در زیر پرچم ایران باقی بمانند».
در ادامه دکتر رشتیانی به اسناد آرشیوی که در آرشیوهای گرجستان، ارمنستان و روسیه وجود دارد، اشاره کرد و گفت: «این اسناد همگی حکایت از تلاش برای ماندن در چارچوب مرزهای ایران و مخالفت با پیوستن به روسیه است».
وی در پایان سخنان خود به پناهنده شدن فرزند آخرین پادشاه گرجستان به نام الکساندر میرزا به دربار ایران اشاره کرد و افزود: «در طول ۱۳ سال جنگ‌های ایران و روسیه در کنار سربازان ارتش ایران با روسیه جنگیده است، این مورد نمونه مهمی از گرایش نخبگان قفقازی برای پیوستگی به ایران است».
در ادامه این جلسه دکتر مرشدلو عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، به عنوان اولین منتقد گفت: «قفقاز یک حضور پر رنگ در تاریخ ایران دارد. به نظر می‌رسد در رویایی نظامی بین ایران و روسیه، قفقاز از ایران جدا و این موضوع باعث یک تغییر راهبردی شده است. دولت صفوی در آن زمان موجب تغییر ساختار اجتماعی قفقاز نبوده، اما این مسئله در مورد روسیه متفاوت است. دولت روسیه باعث ایجاد تغییرات در ساختار اجتماعی و سیاسی قفقاز شده است که باید به آن با توجه به قدرت مدرن روسیه که آن را بعنوان سلطه می‌شناسیم، بنگریم».
وی افزود: «در دوره انتقال قفقاز به روسیه ما شاهد تغییر نخبگان از قدیم به جدید هستیم. نخبگان قدیم به حاشیه رفته و نخبگان جدید که وامدار روسیه و تحت سیطره آن رشد کرده بودند، خود را در غالب روسیه تزاری می‌بینند».
دکتر زرینی محقق و پژوهشگر حوزه تاریخ قفقاز، با ذکر مقدمه‌ای از تولستوی در رمان حاجی مراد،، گفت: «تعبیر این است که روسیه نتوانست بر مردم قفقاز مسلط شود و فرهنگ ایران در جامعه قفقاز نهفته است و ۲۳۰ شاعر قفقازی که به فارسی اشعاری سروده‌اند بر این مهم صحه گذاشته‌اند».
وی با اشاره به دلایل گرایش قفقازی‌ها به روسیه افزود: «یک نکته مهم که باید در نظر گرفت این است که چرا گرجی‌ها و ارامنه به سراغ روس‌ها رفتند؟ علت اصلی آن عدم امنیت کافی در دوره زندیه و شاه عباس و به طور کلی در دولت مرکزی بود و به همین دلیل از پطر کبیر درخواست کردند که به روسیه تزاری بپیوندند».
در پایان این نشست، منتقدان و سخنرانان به بحث و گفت‌وگو درباره مسائل و دیدگاه‌های مطرح شده پرداختند.