گفت‌وگوی تفصیلی | روایت محقق ایرانی از روحیه جنگجو برای حل مشکلات به جای مهاجرت
هفته سوم آذرماه هر ساله در کشور ما به عنوان هفته پژوهش و فناوری گرامی داشته می‌شود، یکی از برنامه‌های هفته پژوهش برگزاری نمایشگاه دستاوردهای پژوهش و فناوری کشور است، پژوهشگران کشورمان دستاوردهای خود را در این نمایشگاه عرضه کردند و پیشرفت علمی کشور را به رخ کشیدند.
با توجه به اینکه علم، فناوری و پژوهش در کشور از جنبه‌های گوناگون مورد اهمیت است و علاوه بر تأکیدات مقام معظم رهبری بر پیشرفت علمی کشور و سرآمد بودن در آسیا و دنیا، تأکید بر علم و پژوهش در احادیث ائمه و ما هم بوده است این مسأله برای ما ایرانیان بسیار حائز اهمیت است.
شاید در وهله نخست اندیشیدن به تحقیقات جز چند برگه کاغذ حاوی نوشته‌های پر مفهوم چیز دیگری را به ذهنمان نرساند اما وقتی همین تحقیق و پژوهش به صورت کاربردی در بطن جامعه نمود پیدا کند دیگر منحصر به چند برگه کاغذ نخواهد شد.
کسی که کاردان واقعی است باید توانمندی‌اش در متن جامعه دیده شود وقتی مردم نتیجه افکار و توانمندی افراد خوش فکر را لمس کنند آغاز پیشرفت رو به جلو و رسیدن به کامیابی آغاز می‌شود تا جایی که مردم نیز گام به گام با نیاز جامعه و رسیدن به فضایی مناسب حرکت می‌کنند.
باید باور کنیم که پژوهش اهرم توسعه و بهبود امور و زیربنای فردای بهتر است به این مفهوم که اگر به درستی انجام شود افق روشنی از فردا نمود خواهد یافت فردایی که بهترین مسیر برای نسل آیندگان خواهند بود. این مسیر باید با پژوهش محققان این مرز و بوم همیشه چراغ هدایت باشد.
با یکی از پژوهشگران کشور که طرح کاربردی خود را به نمایشگاه دستاوردهای پژوهش و فناوری آورده است، گفتوگو کردیم، «محمد قوشچیان» دانشجوی سال آخر دکتری دانشگاه تهران رشته مهندسی مکانیک بیوسیستم و مسؤول خانه خلاق و نوآوری دانشجویان دانشگاه‌های تهران که مجری طرح سامانه ترکیبی تشخیص مواد مضر در خشکبار است، درباره این طرح توضیحاتی ارئه کرد.
متن این گفتوگو را در زیر می‌خوانید:
لطفاً در ابتدای صحبت به صورت اجمالی درباره طرح خود صحبت کنید.
قوشچیان: این پژوهش با توجه به نیاز داخلی و براساس اعلام نیاز برخی صادرکنندگان کشمش شکل گرفت. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای اصلی صادر کننده خشکبار (مانند کشمش) در جهان است؛ یکی از دغدغه‌های صادرکنندگان این محصول که مقادیر زیادی از نیاز مراکز مختلف خشکبار را تهیه می‌کنند و از روند خشک‌کردن آن مطلع نیستند، باقی‌مانده مواد مضر در خشکبار است که برای صادرات محصول به کشورهای دیگر بسیار سخت‌گیرانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در مراحل مختلف خشک کردن و فرآوری میوه‌های خشک شده تحت عنوان خشکبار، عناصری مانند دی اکسید گوگرد و تیزاب برای تسریع فرآیند یا حفظ شرایط ظاهری و بازارپسندی محصول استفاده می‌شود که مقادیر غیرمجاز آن باعث ایجاد مشکلات برای سلامت مصرف کننده شده و برای صادرات محصول نیز موانعی ایجاد می‌کند و تنها مرجع برای بررسی این مورد در حال حاضر سازمان ملی استاندارد است.
این مورد هم زمان‌بر و هم هزینه‌بر بوده و نیز در دسته آزمون‌های مخرب قرار می‌گیرد و برای استفاده مکرر یا استفاده عموم مناسب نیست؛ از این رو در این طرح پژوهشی، ساخت سامانه‌ای ترکیبی متشکل از ماشین بویایی و ماشین بینایی در دستور کار قرار گرفت تا نمونه‌های غیرمجاز حاوی این مواد مضر در خشکبار را (مطالعه موردی روی دی اکسید گوگرد و تیزاب در کشمش انجام شده است) با آزمون غیرمخرب تشخیص داده و به کاربر اعم از مصرف کننده داخلی یا صادرکننده محصول اعلام کنند.
کاربردهای این سامانه چیست؟
قوشچیان: این سامانه به دلیل غیرمخرب بودن و سرعت عمل مطلوب به صورت inline در خطوط تولید نیز کاربرد خواهد داشت تا به‌عنوان آزمایش اولیه توسط خود تولیدکننده نیز استفاده شود و بتواند با توجه به اینکه میزان عناصر مضر بیش از حد مجاز است یا خیر، پیش از ارسال برای تشخیص توسط سازمان ملی استاندارد، روند خشک کردن محصول خود را اصلاح کند و به صورت مداوم کنترل کیفیت در خط تولید انجام شود.
این سامانه به دلیل ابعاد مناسب و وزن کم، امکان استفاده پرتابل را نیز توسط مصرف کننده یا صادرکننده داراست و بدون نیاز به اپراتور متخصص، به سادگی و با قرار دادن نمونه در سامانه، نتیجه تشخیص را مشخص خواهد کرد و خشکبار سالم و خشکبار حاوی مقادیر غیر مجاز عناصر مضر را از یکدیگر تشخیص می‌دهد.
بفرمائید این دستگاه در کدام صنایع کاربرد دارد؟ آیا به جز خشکبار موارد کاربرد دیگری دارد؟
قوشچیان: این سامانه در بحث امنیت غذایی و پایش سلامت خشکبار تولیدی کاربرد داشته و با توجه اینکه قابلیت یادگیری و اضافه کردن داده‌های ورودی برای آموزش و پیش بینی موارد دیگری را نیز دارد، می‌تواند با افزایش داده‌های ورودی و آموزش دادن سامانه، برای تشخیص کیفیت و سلامت محصولات مختلف از جمله محصولات کشاورزی و مواد غذایی مختلف کاربرد پیدا کند.
هم اکنون نیز در صنایع مختلف به خصوص از ماشین بینایی برای بررسی و پایش کیفیت و مطلوبیت ظاهری محصولات مختلف استفاده می‌شود ولی استفاده از سامانه ترکیبی ماشین بینایی و ماشین بویایی که به مراتب کاربردهای وسیع‌تر و دقیق‌تری پیدا می‌کند مشاهده نشده است.
مزیت سامانه طراحی شده این دستگاه نسبت به موارد مشابه داخلی و خارجی چیست؟
قوشچیان: در حال حاضر تنها روش مورد استفاده برای تشخیص باقی‌مانده عناصر مضر غیرمجاز در کشور، آزمون سازمان ملی استاندارد است که اولاً برای عموم به دلیل اینکه باید نمونه به آزمایشگاه فرستاده شده و منتظر دریافت پاسخ آن باشند، عملاً کاربردی و قابل استفاده نیست، ثانیاً برای تولیدکندگان یا صادرکنندگان نیز امکان استفاده در محل را فراهم نمی‌کند و صرفاً در فواصلی مشخص نمونه‌هایی را برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌کنند.
استفاده از این سامانه چه مزیتی دارد؟
قوشچیان: با استفاده از این سامانه می‌توان روشی جایگزین روش‌های زمان‌بر و بعضاً پر هزینه فعلی برای این امر ارائه کرد تا قابلیت آزمون در محل را نیز داشته باشد و توسط خریدار اعم از مصرف کننده یا صادر کننده مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین به‌عنوان آزمایش اولیه توسط خود تولید کننده نیز کاربرد داشته باشد تا بتواند با توجه به اینکه میزان باقی‌مانده عناصر مضر بیش از حد مجاز است یا خیر، روند خشک کردن محصول را پیش از ارسال برای تست استاندارد اصلاح کند.
از نظر مزیت‌های اقتصادی چطور؟ چه تأثیری در صادرات محصولات خشکبار دارد؟
قوشچیان: اساساً این پژوهش براساس اعلام نیاز برخی صادرکنندگان کشمش شکل گرفت. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای اصلی صادر کننده خشکبار (مانند کشمش) در جهان است؛ یکی از دغدغه‌های صادرکنندگان این محصول که مقادیر زیادی از مراکز مختلف خشکبار را تهیه می‌کنند و از روند خشک‌کردن آن مطلع نیستند، باقی‌مانده مواد مضر در خشکبار است که برای صادرات محصول به کشورهای دیگر بسیار سخت‌گیرانه مورد بررسی قرار می‌گیرد و ممکن است پس از بررسی در صورت تأیید نشدن، باعث برگشت خوردن محصول صادراتی شود.
زمینه‌های توسعه سامانه چیست؟
قوشچیان: با توجه به اینکه در این سامانه از الگوریتم‌های مختلف هوش مصنوعی، یادگیری عمیق و تکنیک تلفیق داده‌ها استفاده شده است، با اضافه کردن داده‌های ورودی جدید و آموزش سامانه، می‌توان این سامانه را برای تقلب‌سنجی، تشخیص کیفیت و سلامت محصولات مختلف از جمله محصولات کشاورزی، صنایع غذایی، نوشیدنی‌ها و … استفاده کرد تا آزمونی راحت و در محل برای تشخیص مواد غذایی سالم و بحث امنیت غذایی باشد.
آیا سامانه به مرحله تجاری سازی رسیده یا خیر؟ سامانه در چه مرحله‌ای است؟
قوشچیان: این سامانه با حمایت پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، طرح رویش را گذرانده و به مرحله تولید نمونه اولیه محصول رسیده است و پس از این مرحله در صورت حمایت‌های لازم، بلافاصله قابلیت تجاری‌سازی و ورود به بازار را دارد.
لطفاً درباره نوآوری طرح و اینکه تا چه اندازه در مرز دانش و فناوری است هم توضیحاتی ارائه بفرمائید.
قوشچیان: این سامانه یکی از مثال‌های بارز استفاده از هوش مصنوعی با الگوریتم‌های مختلف جهت کیفیت‌سنجی و بررسی سلامت مصولات غذایی است که امروزه مقالات متعدد در خصوص الگوریتم‌های مختلف پردازش توسط هوش مصنوعی در حال انتشار است و اساساً یکی از پرکاربردترین و داغ‌ترین مباحث علم و فناوری به شمار می‌رود.
* ارائه نوآوری در راستای نیاز‌های کشور
هدفتان از این نوآوری چه بوده است؟
قوشچیان: کاری که ما انجام دادیم در راستای نیاز‌های کشور است و این نیاز به ما از طریق صادرکنندگان خشکبار اعلام شده بود که این مواد مضرری که در خشکبار استفاده می‌شود، هم برای صادرات محصولات مشکل ایجاد می‌کند چراکه برخی کشور‌ها به صورت کل وجود این افزودنی‌ها در خشکبار را قبول نمی‌کنند و برایشان مهم است تا محصولی که استفاده می‌کنند میزان استفاده از مواد مضر در حد زیادی نباشد.
* سلامت مصرف‌کننده داخلی برای ما مهم است
مسأله دیگر بحث سلامت مصرف‌کننده داخلی و امنیت غذایی است که برای ما مهم است و بسیاری از مصرف‌کنندگان داخلی ما نمی‌توانند تشخیص دهند تا این مواد مضر در خشکبار به اندازه مجاز است یا خیر و آیا می‌تواند به سلامت آن‌ها ضرر بزند یا خیر؟
این دستگاه میزان مواد مضری که مجاز یا غیرمجاز است را مشخص می‌کند و با یک تفکیک ده طبقه‌ای درجه مضر بودن را مشخص می‌کند. این دستگاه ده درجه دارد که باقی مانده مواد مضر ما در کدام درجه قرار دارد و بر اساس این تشخیص میزان آسیب به سلامت را تشخیص می‌دهیم.
از دولت چه خواسته‌ای دارید تا شما را در راستای پیشرفت این طرح کمک کند.
قوشچیان: بحث پژوهش‌های کاربردی و ساخت تجهیزات از دل دانشگاه‌ها دو مشکل عمده دارد. یکی از مشکلاتی که اگر برطرف شود بحث بازاریابی برای محصولات و تولیدات است که پارک‌های علم و فناوری به این سمت حرکت می‌کنند ولی به قوت و توان بیشتری در اینجا نیاز به حمایت داریم.
مشکل دوم از سمت دانشگاه است که باید از سمت دانشگاه‌ها و وزارت علوم پیگیری شود، بحث ارزش گذاری متناسب با تحقیقات کاربردی و ساخت تجهیزات است که الان متأسفانه بیشترین توجهی که در ساختار پژوهشی کشور است بحث مقالات است و تولید تجهیزات و پژوهش‌های کاربردی به انداره مقالات به آن بها داده نمی‌شود.
مقالاتی که اساتید و دانشجویان کشور تولید می‌کنند، هم گرنت دریافت می‌کنند و هم بحث‌های ارتقا مطرح می‌شود و تمام امکانات به این سمت است و وضعیت را برای مایی که تولید تجهیزات و دستگاه را داریم که هم هزینه بالا، زمان و انرژی را متحمل می‌شود، ما حمایت را دریافت نمی‌کنیم و حمایت‌ها هم تراز با تلاش‌های ما نیست و حمایت‌ها بر روی مقالات است و اگر حمایت‌ها بر روی تجهیزات ساخت تجهیزات دانشگاهی آید.
از مشکلات فرار نمی‌کنم بلکه برای ساخت راه‌های جدید می‌جنگم
برخی با وجود این مشکلات به مهاجرت از کشور فکر کرده‌اند، شما با وجود این مشکلات آیا به مهاجرت فکر کرده‌اید؟
قوشچیان: خیر؛ بحث تفکر خلاق و حل مسأله هم وجود دارد و من با خودم همیشه این بحث را دارم تا وقتی با مشکلی مواجه می‌شوم راه حل را پیدا کنم و برای ساخت راه‌های جدید بجنگم، اینکه بخواهیم صورت مسأله را پاک کنیم نه برای جامعه خوب است نه برای زندگی شخصی خودمان.
منبع: خبرگزاری فارس: https://www.farsnews.ir/news/14020921000767
نظر شما :