دکتر رحیمیان، معاون پژوهشی دانشگاه تهران: عزم دانشگاه برای برخورد با متخلفان جدی است

در پی انتشار اخباری دایر بر افشای تخلفات علمی افرادی منسوب به دانشگاه تهران، از سوی برخی مجلات انگلیسی زبان در هفته‌های گذشته، کم و کیف ماجرا را از معاون پژوهشی دانشگاه تهران جویا شدیم. از دکتر محمد رحیمیان می‌پرسیم: ماجرا از چه قرار است؟ آیا خبر صحت دارد؟ آیا افراد براستی استادان دانشگاه تهران بوده‌اند؟ در صورت تأیید خبر بفرمائید دانشگاه چه برخوردی با متخلفان احتمالی خواهد کرد؟
پاسخ دکتر رحیمیان چنین است:

هفته گذشته یعنی سه‌شنبه 95/8/11 انتشارات اشپرینگر- نیچر طی اطلاعیه‌ای اعلام کردند که پس از بررسی دقیق، شواهدی از «اقدام برای گمراه کردن سیستم داوری»، «دستکاری در نویسندگان» و «سرقت ادبی»، حداقل یکی از این سه مورد تخلف، در ۵۸ مقاله، به‌دست آوردند. ناشران، این مقالات را از چرخۀ انتشار حذف (retract)، و فهرستی از مقالات مورد نظر را نیز منتشر می‌کنند.

و اما در بارۀ نویسندگان مقالات مورد نظر باید اشاره کنم یکی از این نویسندگان، از دانشجویان سابق دانشگاه تهران بوده که در نوشتن حداقل ۱۵ مقاله از مجموع ۲۴ مقاله که در آن آدرس دانشگاه درج شده بود نقش داشته است. ظواهر امر نشان می‌دهد که این فرد که اینک فارغ‌التحصیل است و هم اکنون ارتباط علمی با دانشگاه ندارد، در چاپ اغلب این مقالات نقش کلیدی داشته است. البته در بررسی‌های بعدی این موضوع روشن‌تر خواهد شد.

نکتۀ حائز اهمیت این که در اغلب مقالات نامی از هیچکدام از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران به‌عنوان نویسنده مسئول نیامده است و در اغلب مقالات، دانشجو یا دانش‌آموخته و یا فردی خارج از دانشگاه تهران عهده‌دار مکاتبات بوده است. البته این موضوع در دست بررسی دقیق است. برای بررسی دقیق‌تر موضوع، طی نامه‌ای از انتشارات اشپیرینگر-نیچر اطلاعات بیش‌تر در زمینۀ نوع تخلفات صورت گرفته دریافت خواهد شد.

از دکتر رحیمیان می‌پرسیم واکنش دانشگاه در صورت اثبات تخلف وابستگان به دانشگاه اعم از عضو هیأت علمی یا دانشجو چه خواهد بود. معاون پژوهشی دانشگاه تهران می‌گوید:

طی چند روز آینده "کمیته اخلاق دانشگاه" تشکیل و تخلفات صورت گرفته مورد بررسی قرار خواهد گرفت و تصمیم لازم اتخاذ می‌شود. نتیجه بررسی‌های انجام شده در کمیته اخلاق، در هیأت تخلفات اعضای هیأت علمی و کمیته انضباطی دانشجویان رسیدگی و مرتکبین تخلف مجازات خواهند شد. هر چند تا کنون دخالت مستقیم هیچ یک از اعضای هیأت علمی و بسیاری از دانشجویان شاغل به تحصیل، اثبات نشده، اما اگر در نتیجۀ تحقیقات چنان اتهام‌هایی اثبات شود، همه امتیازاتی که احیاناً اعضای هیأت علمی از محل این مقالات کسب کرده باشند، اعم از ارتقا و ترفیع، پس گرفته می‌شود. در بررسی‌های اولیه مشخص شد که حداقل یک دانشجوی سابق این دانشگاه با استفاده از این مقالات فارغ‌التحصیل شده است. پس از بررسی دقیق‌تر در صورت اثبات موضوع، مدرک تحصیلی او (آنها) ابطال خواهد شد.

از یک طرف دانشگاه تهران از اینکه فرد یا افرادی، با عمل زشت و به دور از اخلاق و ادب، به حیثیت بزرگ‌ترین مرکز علمی و دانشگاهی کشور لطمه بزنند و زحمت‌ها و تلاش‌های طاقت‌فرسای استادان و دانشجویان زحمتکش و فهیم و دانشمند دانشگاه را بی‌ارزش جلوه دهند، متأسف است و با جدیت تمام با عامل یا عاملان، برخورد شدید خواهد کرد. اما از طرف دیگر این احتمال نیز منتفی نیست که در مطالب منتشر شده طی یک هفته گذشته در برخی از جراید بین‌المللی، هدف، زیر سوال بردن فعالیت‌های علمی و رشد فعالیت‌های پژوهشی در کشورمان باشد و پای سوء‌نیتی نیز در بزرگ‌نمایی از موضوع در میان باشد. طبیعتاً برای آنان که رویکرد و رفتار خصمانه با ما دارند پیشرفت‌های پرشتاب علمی ایران خیلی گران است.

از معاون پژوهشی دانشگاه می‌پرسیم آیا ایشان اقدام اخیر انتشاراتی همچون اشپرینگر-نیچر را در زمرۀ چنان سو نیتی می‌داند و خطای نویسندگان ایرانی را قابل اغماض تلقی می‌کند؟ پاسخ این است:

دانشگاه تهران از انتشارات اشپرینگر و اشپیرینگر-نیچر سپاسگزار است و ما به خاطر تلاشی که برای افزایش سلامت و اصالت پژوهش و صیانت از حریم دانش و دانشمندان به عمل می‌آید مراتب خرسندی خود را اعلام می‌نمائیم. اگر مطلب افشاگرانه منتشر نمی‌شد، ما به سبب عدم دسترسی به اطلاعات مربوط، فرآیند داوری و جزئیات مقالات، از وقوع تخلف در آنها بی‌اطلاع بودیم.

شفافیت یک اصل مهم اخلاقی است. افشای تخلفات می‌تواند برای ما نتایج مفیدی در پی داشته باشد. مجازات متخلفین یک پیامد برخورد با موضوع است که گامی در جهت اصلاح روند امور علمی است، اما مهمتر این است که ما به همه اعضای هیأت علمی گرامی و همکاران عزیز این هشدار را بدهیم که مواظب باشید. اعتماد بی‌جا به هر نوشته‌ای یا نویسنده‌ای نداشته باشید و تا اطمینان کامل به جنبه علمی و پژوهشی نکردید مقاله را ارسال نکنید و یا اجازه ارسال مقاله را ندهید.

در خاتمه لازم است یادآوری کنم هر چند پدیده حذف شدن مقالات چاپ شده به دلیل کشف این نوع تخلفات، موضوع جدیدی در جهان نیست و تنها به کشور ما اختصاص ندارد و افرادی از کشورهای مختلف نظیر آمریکا، آلمان، انگلستان و ژاپن نیز در نشریات معتبری همچون Nature و Science تخلف علمی داشته‌اند، لکن این موارد شایسته کشور با فرهنگ و تمدن ایران نیست و به حول و قوه الهی و با همکاری همکاران عزیز و با برخورد شدید با متخلفان، امیدواریم که در سال‌های آینده یک مورد هم در دانشگاه تهران مشاهده نکنیم.

دانشگاه تهران با همکاری استادان دانشمند و محققان توانای خود، راه خود را در جهت سیر تکاملی، اعتلای علم، توسعه پژوهشی، بالا بردن تعداد مقالات در نشریات معتبر علمی، گسترش پژوهش‌های کاربردی مورد نیاز کشور و در کاربردی کردن نتایج پژوهش‌ها برای بالا بردن سطح رفاه جامعه، ادامه می‌دهد و انشاالله در پنج سال آینده جز ۲۰۰ دانشگاه اول دنیا (که از جمله اهداف دانشگاه است) قرار خواهد گرفت.