استفاده از مدل‌سازی سه‌بعدی رسوبی برای شناسایی اهداف اکتشافی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، نتایج پژوهش تازه محققان دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران، حاکی از فرصت‌های تازه‌ای برای حفاری و اکتشاف میادین نفتی در شمال غرب خلیج فارس است.
در این پژوهش که در قالب رساله دکتری فرامرز شعبانی، به راهنمایی دکتر وحید توکلی دانشیار دانشکده زمین‌شناسی و دکتر عبدالحسین امینی متخصص رسوب‌شناسی و استاد بازنشسته دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه تهران انجام شده است، سیستم‌های نفتی در منطقه شمال غرب خلیج فارس با استفاده از مدل‌سازی سه‌بعدی چینه‌ای پیشرو، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
دکتر وحید توکلی درباره اهمیت استفاده از مدل‌سازی سیستم‌های نفتی گفت: «در طول دهه‌های گذشته اکثر تله‌های بزرگ طاقدیسی مورد اکتشاف و بهره¬برداری قرار گرفته و منابع باقی‌مانده اکتشاف نشده عمدتاً کوچک‌تر و پیچیده‌تر و کشف آن‌ها دشوارتر است. از این رو اکتشافات بیشتر نیازمند برخی روش‌های نوین مانند مدل‌سازی سه‌بعدی سیستم‌های نفتی است. این روش مدل‌سازی، یک روش تلفیقی است که پتانسیل هیدروکربنی یک حوضه رسوبی را در طی تکامل آن ارزیابی و شبیه‌سازی می‌کند. به عبارت دیگر، در این مدل‌سازی، عناصر مختلف زمین‌شناختی یک سیستم نفتی از جمله سنگ‌های مادر، مخزن، پوش‌سنگ‌ها، همچنین انواع فرآیندهای لازم و مؤثر برای ایجاد یک تجمع نفتی یا گازی از زمان شروع تشکیل یک حوضه رسوبی تا به امروز شبیه‌سازی می‌شود.»
این پژوهشگر حوزه زمین‌شناسی نفت، درباره احتمال اکتشافات جدید در منطقه مورد مطالعه در این پژوهش توضیح داد: «در منطقه نفتی شمال غرب خلیج فارس در مجموع چهار سیستم نفتی وجود دارد که سیستم نفتی "کرتاسه زیرین" مهم‌ترین آنهاست. این سیستم نفتی میزبان بزرگترین میادین فراساحلی نفتی ایران از جمله میادین نفتی نوروز، سروش، ابوذر، درود، آرش و فروزان است. اکتشافات اخیر منابع عظیم هیدروکربنی در مناطق مجاور مانند دشت آبادان و فروافتادگی دزفول در شمال غرب و شمال منطقه مورد مطالعه، وجود پتانسیل‌های احتمالی اکتشافی جدید در این منطقه را تأیید می¬کند. از این رو نیاز به مطالعات تکمیلی و پیشرفته اکتشافی در این منطقه به شدت احساس می‌شد.»
دانشیار دانشکدگان علوم دانشگاه تهران درباره یافته‌های این پژوهش گفت: «در این مطالعه، مدل‌سازی سیستم نفتی کرتاسه زیرین در وسعتی در حدود ۳۰ هزار کیلومتر مربع شامل ده‌ها میدان نفتی و گازی با بهره‌گیری از مجموع داده‌های ژئوفیزیکی، پتروفیزیکی، ژئوشیمی و رسوب‌شناسی، با استفاده به‌روزترین نرم‌افزار مدل‌سازی انجام شد. نتایج نشان داد که عمده‌ترین سنگ‌های مادر و تولیدکننده نفت و گاز در منطقه عبارتند از شیل‌های سازند گرو، کژدمی و گدوان بالایی. همچنین مهمترین سازندهای مخزنی نیز به‌ترتیب شامل ماسه¬سنگ¬های بورگان و لایه‌های آهکی یاماما و خلیج هستند. عمده نفت و گاز تولیدشده از سنگ‌های مادر در داخل یک فروافتادگی به نام بینک تولید و مخازن اطراف را تغذیه کرده‌اند. با توجه به خصوصیات زایشی سنگ‌های مادر و همچنین میزان بلوغ آن‌ها، عمده هیدروکربن‌های تولیدشده از نوع نفت هستند. بنابراین اکثر میادین منطقه از نوع نفتی و تنها میدان گازی موجود، میدان گازی مشترک آرش است.»
این زمین‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: «نتایج مدل همچنین نشان داد که ساختارهایی که موجب به تله افتادن نفت و گاز شده‌اند عمدتاً از نوع تله‌های طاقدیسی هستند و احتمال تشکیل تله‌های چینه‌ای در منطقه کم است. اغلب این ساختارها قبل از شروع تولید نفت و گاز از سنگ‌های مادر، بر اثر فعالیت‌های زمین‌ساختی ایجاد شده و آماده به تله انداختن مواد هیدروکربنی بوده‌اند. نفت و گازِ به تله افتاده در این ساختارها، عمدتاً به صورت جانبی از سنگ‌های مادر مهاجرت کرده و در بخش‌هایی که گسل‌های فعال وجود دارد مهاجرت از اعماق بیشتر، به صورت عمودی نیز اتفاق افتاده است. اما مهم‌ترین دستاورد این مطالعه، شناسایی سه هدف اکتشافی جدید در منطقه بود که دارای ذخایر قابل توجه نفت قابل استحصال هستند و جهت حفاری‌های آینده معرفی شده‌اند.»
یافته‌های پژوهش محققان دانشگاه تهران که با حمایت شرکت ملی نفت فلات قاره ایران و پژوهشگاه صنعت نفت صورت گرفته، در هفتمین همایش ملی انجمن رسوب‌شناسی ایران ارائه شده است. این یافته‌ها همچنین به تازگی در قالب دو مقاله در نشریات «زمین‌شناسی دریایی و نفتی» و «علم و مهندسی ژئوانرژی» منتشر شده و از طریق پیوندهای زیر دست‌یافتنی است:

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264817222003580

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S294989102300355X?via%3Dihub