گرامی باد هشتم خرداد، سالروز تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران

تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران(۸ خرداد ۱۳۱۳)

طی سال‌های دهۀ نخست ۱۳۰۰ هجری شمسی، به‌تدریج اندیشه تأسیس مرکزی که جامع، همه یا اغلب مدارس عالیه آن روزگار باشد، و با مراکز آموزش عالی روز دنیا رقابت کند، شکل گرفت و مجلس شورای ملی وقت، بدین منظور قانون تأسیس دانشگاه تهران را مشتمل بر ۲۹ ماده و ۸ تبصره در جلسه سه‌شنبه ۸ خرداد ۱۳۱۳ تصویب کرد؛ بدین‌سان برگی زرین در تاریخ آموزش و علم‌ورزی در ایران بزرگ ورق خورد.

بر اساس اطلاعات تاریخی، نخستین بار پیشنهاد تأسیس یک مرکز آموزش عالی، به سبک دانشگاه‌های روز دنیا را دکتر سنک، نمایندۀ مجلس شورای ملی در ۱۳۰۵ هجری خورشیدی مطرح کرد، اما از آن پیشنهاد استقبالی نشد. پس از آن وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، دکتر عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مأمور کرد به ایالات متحده آمریکا سفر کند و پس از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید. از این رو در برخی منابع، ایدۀ اولیه تأسیس دانشگاه تهران به وی نسبت داده شد.

بر اساس برخی دیگر از منابع تاریخی، به سال ۱۳۰۷ نیز کلیاتی از طرح تأسیس چنین مرکز آموزش عالی، از سوی دکتر محمود حسابی به آقای علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف وقت، پیشنهاد شد. به اهتمام دکتر حکمت، طرح تفصیلی تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۰ تهیه و به مجلس تقدیم شد. با تلاش‌ها و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در اسفند ۱۳۱۲ در مجلس شورای ملی وقت مطرح و پس از دو ماه بررسی و مطالعه در کمیسیون معارف مجلس، سرانجام قانون تأسیس دانشگاه تهران در هشتم خرداد ۱۳۱۳ از تصویب مجلس شورای ملی گذشت. به ‌موجب این قانون مقرر شد از ادغام مدارس عالی آن زمان از قبیل دارالفنون، دارالمعلمین عالی، مدرسه حقوق و علوم سیاسی، مدرسه فلاحت و مدرسه عالی طب، دانشگاه تهران تشکیل و اجزاء مختلف آن به ‌سرعت بازتعریف شود. با تخصیص بودجه اولیه‌ای به میزان ۲۵۰/۰۰۰ تومان به وزارت معارف اجازه دادند تا زمین مناسبی برای تأسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آن را در اسرع وقت پدید آورد.

از سوی علی‌اصغر حکمت، مسئول اجرای طرح تأسیس دانشگاه تهران، با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره‌دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود، پس از جست‌وجوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، باغ جلالیه برای احداث دانشگاه برگزیده شد. باغ جلالیه در شمال تهران آن‌روز مابین قریه امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهنسال مثمر و غیرمثمر بود، در حدود ۱۳۰۰ ه. ق در واپسین سال‌های حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار به فرمان شاهزاده‌ای به نام جلال الدوله بنا یافته بود. به هر حال باغ جلالیه از قرار متری ۵ ریال و جمعاً به مبلغ ۱۰۰,۰۰۰ تومان خریداری شد و آندره گدار به سرعت مأمور تعیین حدود، نرده‌گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. در احداث ساختمان‌های دانشگاه تهران از مؤسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند.

سالروز تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران بهانه‌ای است برای پاسداشت تلاش‌های ارزشمند بنیانگذاران این نهاد آموزشی ایران امروز که نقشی بی‌بدیل در توسعۀ علمی، اجتماعی و فرهنگی این کشور کهن‌تر از تاریخ دارد.

‌