پژوهش تازه عضو هیأت علمی دانشگاه تهران درباره روابط تاریخی ایران و داغستان

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر گودرز رشتیانی، تاریخ‌پژوه و متخصص تاریخ قفقاز و روسیه، در تحقیق تاریخی تازه‌اش به فرامین پادشاهان ایران (از صفویه تا افشاریه) به حاکمان داغستان پرداخته است.

داغستان، واقع در شمال غربی دریای خزر، که در حال حاضر یکی از جمهوری‌های کشور فدراتیو روسیه است، در بیشتر ادوار تاریخی، بخشی از ایران بوده و حاکمان آن توسط پادشاه ایران تعیین می‌شده‌اند. این حاکمان که در دوره‌ای «اوسمی» خوانده می‌شدند، به صورت موروثی جانشین یکدیگر می‌شدند، اما این جانشینی نیازمند صدور فرمان تأیید از سوی شاه ایران بود.

به گفته دکتر رشتیانی، شاه سلطان حسین صفوی در ۱۱۰۷ قمری با صدور حکمی امیرحمزه‌خان را به منصب اوسمی منصوب کرد: «منصب جلیل‌الشأن ایالت و اوسمی‌گری قیتاق را به دستوری که در وجه اوسمی سابق مقرر بود به ایالت و شوکت‌پناه مومی‌الیه شفقت و عنایات فرموده ارزانی داشتیم.»

اوسمی‌ها اصرار داشتند که به صورت مستقیم و بدون واسطه با شاه ایران در ارتباط باشند. اما والیان شروان تلاش می‌کردند که این ارتباط از طریق آنها باشد. از شاه‌صفی فرمانی خطاب به رستم‌خان اوسمی در دست است که تلویحاً اشاره می‌کند که اوسمی باید درخواست کمک خود را به عرب‌خان، والی شروان، ارائه دهد.

شاه سلطان حسین در ۱۱۳۳ قمری نیز در فرمانی از احمدخان اوسمی می‌خواهد که عرایض خود را توسط حسین‌بیگ، بیگلربیگی شروان، ارسال نماید. مطابق اسناد به‌جامانده، سالیانه مبلغ صد تومان به عنوان حقوق و مواجب از طرف شاه ایران به اوسمی داغستان پرداخت می‌شده است. در اواخر دوره صفویه این مبلغ به یکباره به دویست تومان افزایش یافت که دلیل آن می‌تواند کاهش ارزش پول ایران یا قدرتمندتر شدن اوسمی و تصمیم شاه برای حمایت بیشتر از وی باشد. منبع تأمین این مبلغ از نفت و نمک بادکوبه بود که به دستور شاه و توسط والی شروان پرداخت می‌شد.

بر اساس مقاله مستخرج از تحقیق عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، بعد از سقوط صفویه، احمدخان اوسمی به امپراتوری عثمانی گرایش پیدا کرد. با بیرون راندن عثمانی از منطقه قفقاز توسط نادرشاه افشار و نیز انعقاد عهدنامه با روسیه در سال ۱۷۳۵ میلادی، که مطابق آن رودخانه سولاق به عنوان مرز دو کشور تعیین شد، شرایط لازم برای ارتباط بیشتر اوسمی با دولت ایران فراهم گردید. از فرامین بازمانده از نادرشاه ۴ فرمان در خصوص تأمین امنیت تاجران و مسافران و حفاظت از سفیر ایران در سفر به روسیه، و فرمان‌های ژانویه ۱۷۳۸ به بعد همه مربوط به عملیات نظامی او علیه سرخای‌خان و سایر لزگی‌ها است. این اسناد نشان می‌دهند که نادرشاه قبل از فتح هندوستان، دچار چالش جدی در کوه‌های قفقاز شده و با حمایت اوسمی داغستان به منطقه قفقاز لشکر کشیده بوده است.

مقاله دکتر رشتیانی به تازگی با عنوان زیر در همایش بین‌المللی روسیه و قفقاز شرقی در مسکو به زبان روسی ارائه شده است.

Шах и Уцмий: отношения между Шахами Ирана и Уцмиями Дагестана от Солтана Хоссейна Сефевида до Надир-шаха Афшара