پژوهش عضو هیأت علمی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران در مدیریت بحران ویروس کرونا

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران به نقل از دانشکده جغرافیا، دکتر محمدرضا جلوخانی نیارکی، عضو هیأت علمی دانشکده جغرافیا ، نتایج پژوهش «سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشارکتی یا شهروند محور: ابزاری هوشمند برای مدیریت بحران ویروس کرونا» را ارائه کرد. در این طرح پژوهشی آمده است:

«شیوع و انتشار ویروس کرونا سبب خسارت‌های قابل ملاحظه جانی و مالی در شهرهای بزرگ و کوچک جهان شده است. مدیریت بحران ناشی از ویروس کرونا، موضوع مهمی است که می‌توان به وسیله مشاهده سیستماتیک، تجزیه و تحلیل مکان‌های بیماران (منازل و یا محیط کار)، بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و توزیع و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مناسب در خصوص کاهش آثار، آمادگی لازم، امداد رسانی سریع و بهبودی آن اقدام نمود. رصد و پایش شیوع بیماران مبتلا به کرونا و همچنین ایجاد آمادگی در حوزه‌های تشخیصی و درمانی، نیازمند اطلاعات مربوط به وضعیت، محل دقیق، نوع و افراد درگیر در بحران کرونا می‌باشد. یکی از بزرگترین مشکلات در مدیریت بحران کرونا، کمبود اطلاعات و همچنین نیاز به داده‌های آنی و به هنگام از شرایط می‌باشد. به عنوان مثال، موقعیت مکانی افراد مبتلا به این ویروس، بیمارستان‌هایی که بیماران مبتلا به کرونا به آنها مراجعه نمودند، مسیر سفری که بیماران به طور روزانه و هفتگی طی نموده‌اند، محل توزیع ماسک‌ها و مواد ضدعفونی کننده و غیره از جمله اطلاعات مهمی می‌باشند که نقش مهمی را در مدیریت مؤثر و سریع بحران بیماری ناشی از ویروس کرونا ایفا می‌نمایند. مشارکت داوطلبانه شهروندان در فراهم نمودن اطلاعات فوق، می‌تواند راه حل مؤثری برای مدیریت بحران ویروس کرونا باشد. شهروندان و نیروهای امدادی می‌توانند به عنوان حسگرهای پویا، تحلیل گر، هوشمند، مسئولیت پذیر، محیط–آگاه، سیار، توزیع یافته و تعامل پذیر شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد نموده و اطلاعات مختلف از قبیل محل مبتلایان، مکان‌های نیازمند به مواد ضدعفونی و دارو، محل‌ها و یا افراد مشکوک به کرونا، آمادگی برای یاری به بیماران و غیره را گزارش نموده و امکان استخراج اطلاعات مفید و انجام تحلیل‌های پیچیده مکانی را برای مدیران بهداشتی و درمانی فراهم نمایند. اگرچه در کشور عزیزمان ایران، تلاش‌های بسیاری در رابطه با مهار شیوع ویروس کرونا و درمان بیماران صورت گرفته و می‌گیرد، ولی نیاز به بستر مناسبی جهت تحقق مؤثر و واقعی مشارکت عموم در مدیریت این بیماری می‌باشد به گونه‌ای که این امکان فراهم گردد تا مردم (شهروندان، نیروهای مردمی، امدادگران و غیره) بتوانند در گزارش و پایش بحران کرونا مشارکت نمایند.
گسترش تکنولوژی و ظهور امکانات جدید در حوزه اینترنت، می‌تواند بستر و یا سامانه‌ای را برای تولید داده‌های مکانی مرتبط با بحران ویروس کرونا توسط عموم مردم و به صورت داوطلبانه فراهم نماید. سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) شهروند-محور و یا مشارکتی امکان تولید منبعی غنی و ارزشمند از اطلاعات مکانی مرتبط با کرونا را فراهم نموده و به مردم اجازه می‌دهند تا شرایط بحرانی را بر اساس درک و چشم‌انداز خود تصویر کنند. امروزه شهروندان در زندگی روزمره خود با ابزارهای مکانی مختلفی (مانند نقشه‌ها) در فعالیت‌های روزمره خود سروکار دارند. ابزارها و فن آوری های مبتنی بر GIS به گونه‌ای طراحی می‌شوند که افراد عادی نیز بتوانند از آنها به اندازه افراد متخصص بدون ایجاد تفاوت در قابلیت‌ها، استفاده نمایند. ابزارهای مکانی مانند نقشه GIS، شهروندان را قادر می‌سازند تا اطلاعات مرتبط با مبتلایان به ویروس کرونا و همچنین خدمات بهداشتی درمانی را به صورت بصری و با درک مکانی بالاتری (عیناً همانند شرایطی که آنها به طور فیزیکی در محل حضور دارند) با جزئیات بالا بررسی و گزارش نمایند.
تاکنون مطالعات گسترده‌ای در زمینه بکارگیری اطلاعات جغرافیایی مشارکتی در حوزه‌های پایش و مدیریت بحران صورت گرفته و به نقش مشارکت شهروندان در پایش شرایط بحرانی بر مبنای اطلاعات مکانی پرداخته‌اند. بنابراین ضرورت، طراحی و پیاده سازی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشارکتی یا شهروند-محور به عنوان ابزاری هوشمند و مؤثر برای مدیریت بحران ویروس کرونا بیش از پیش به نظر می‌رسد و نقش مهمی را در مدیریت این بیماری ایفا می‌نماید. با استفاده از سامانه مذکور، مردم جامعه به پایشگران فعال شرایط بحرانی ویروس کرونا تبدیل می‌شوند و می‌توانند با پایش و گزارش نمودن بیماران مبتلا به این ویروس در مکان‌های مختلف بر روی نقشه در مدیریت بحران ناشی از کرونا نقش به سزایی داشته باشند. لذا، توسعه بستر اینترنتی مکان - مبنا با بهره گیری از فن آوری های نوین GIS و هوشمند جهت تسهیل مشارکت مردم در امر مدیریت بحران کرونا و نزدیک شدن به اهداف دولت الکترونیک بهداشت و درمان می‌تواند نقش مهمی را در مدیریت بحران کرونا ایفا کند.
اطلاعات مکانی شهروند-محور مرتبط با بحران کرونا بر این مفهوم استوار است که شهروندان با استفاده از حواس پنچ گانه خود می‌توانند همانند سنسورهای مصنوعی و یا حتی بهتر از آنها اطلاعات مرتبط با بیماران، بیمارستان‌ها، خدمات بهداشتی و درمانی و غیره را با جزئیات بیشتر، به طور دقیق‌تر و با در نظر گرفتن شرایط مختلف به طور هوشمند جمع آوری نمایند. شهروندان می‌توانند به عنوان حسگرهای هوشمند شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد نموده و نقش بسیار مهمی را در جمع آوری اطلاعات مکانی مورد نیاز مدیرت بحران کرونا فراهم نمایند. در برخی موارد شهروندان می‌توانند در زمان کمتری نسبت به نیروهای دولتی اطلاعات شرایط بحرانی کرونا را در اختیار مسئولین قرار دهند. زیرا آنها در تماس با بحران مورد نظر و آشنا به محیط زندگی خود هستند، بنابراین جزئیات را بیشتر و بهتر می‌دانند. با توجه به مشارکت تعداد زیادی از شهروندان، این اطلاعات به طور دائم در حال افزایش و تغییر می‌باشند. چنین اطلاعاتی بهتر می‌توانند شرایط لحظه‌ای بحران‌های ناشی از ویروس کرونا را نمایش دهند. همچنین تولید این اطلاعات توسط شهروندان می‌تواند روش سریع‌تر و کم هزینه تری را برای مدیریت بحران فراهم کند.
علاوه بر حواس و حسگرهای شهروندی، ظهور و افزایش روز افزون حسگرهای مصنوعی مانند تلفن‌های هوشمند مجهز به دوربین‌ها، ضبط صدا و GPS در زندگی روزمره شهروندان، می‌تواند مشارکت شهروندان را در تولید، به اشتراک گذاری و استفاده از اطلاعات مکانی در مدیریت بحران کرونا به طرز چشم‌گیری افزایش دهد. بنابراین مردم می‌توانند با استفاده از این تکنولوژی‌ها و دسترسی به اینترنت، اطلاعات بحران کرونا را از طریق تلفن همراه، تبلت، کامپیوتر به صورت اشکال هندسی مختلف (نقطه، خط و پلیگون)، متن، تصویر، فیلم، صدا گزارش کنند و یا همچنین مبتلایان می‌توانند از لحاظ بهداشتی و درمانی درخواست کمک نمایند. مدیران بحران نیز امکان مشاهده این اطلاعات را دارند و می‌توانند تصمیم‌های کارآمدی را اتخاذ نمایند».