رایانه و زبان - ۱۴

رایانه و زبان* - ۱۴
کاربردهای پردازش رایانه‌ای زبان 
ترجمهٔ ماشینی (Machine Translation)
دکتر هادی ویسی
...................................................

امروزه احتمالا شما هم از Google Translate برای ترجمه خودکار «متن» از یک زبان به زبان دیگر (با پشتیبانی از بیش از 100 زبان در دنیا) استفاده کرده‌اید، این سامانه‌های ترجمه ماشینی، در چشم‌انداز خود، تعامل انسان‌ها با زبان‌های مختلف را آسان کرده و افراد را بدون یادگیری زبان، قادر به درک نوشتار و گفتار سایر زبان‌ها می‌سازد. علاوه بر ترجمه متن به متن، امروز ترجمه گفتار به گفتار -که خود از ترکیب سه فناوری تشخیص گفتار، ترجمه ماشینی (متنی) و تبدیل متن به گفتار بهره می‌برد- در برخی برنامه‌ها مانند Skype و برای برخی زبان‌ها عملیاتی شده است که امکان ترجمه برخط مکالمه یک انگلیسی زبان را با یک فرد چینی (هر کدام با زبان خود) فراهم کرده است. علیرغم پیشرفت‌های چشمگیر در این حوزه، تلاش برای افزایش کفایت و سلاست ترجمه ماشینی و پوشش دادن زبان‌های بیشتر ادامه دارد. 
روش‌ها: روش‌های ترجمه ماشینی را می‌توان به صورت عام شامل: 1- مبتنی بر قاعده - بهره‌گیری از فرهنگ‌لغت و قواعد زبانی در زبان‌های مبدا و مقصد- و 2- مبتنی بر پیکره - یادگیری خودکار ترجمه توسط روش‌های هوش مصنوعی از روی تعداد زیاد جملات در زبان‌های مبدا و مقصد (به آن پیکره موازی می‌گویند)- دانست، که هر کدام زیرروش‌های مختلفی دارند که گاهی ترکیب روش‌های مختلف هم استفاده می‌شود. بعد از موفقیت چشمگیر ترجمه ماشینی آماری (SMT) در روش‌های پیکره‌ای، امروزه ترجمه ماشینی عصبی (NMT) که مبتنی بر شبکه عصبی مصنوعی و یادگیری عمیق هستند، رویکرد غالب هستند و محصولات تجاری این حوزه مانند مترجم گوگل از آن استفاده می‌کنند. 

.....................................
* امروزه با همه‌گیر شدن نقش رایانه‌ها در ابعاد مختلف زندگی انسان، حوزهٔ زبان (نوشتاری و گفتاری) نیز از فناوری‌های مرتبط با رایانه بی‌بهره نبوده و رشد شتابان هوش مصنوعی منجر به خلق ابزارهای مدرنی در این حوزه شده است. «رایانه و زبان» یادداشت‌های کوتاهی در مورد نقش رایانه در زبان و یا نحوه استفاده از آن برای پردازش زبان، با تاکید بر زبان فارسی، است. این یادداشت‌ها را آقای دکتر هادی ویسی، معاون علمی مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا، تهیه کرده و هر هفته یکی از آنها در وب‌گاه و شبکه‌های اجتماعیِ مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا منتشر می‌شود.