از ییلاق حکومتی تا دانشسرای عالی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، قصر یا باغ نگارستان بین سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ ه. ق به فرمان فتحعلی‌شاه قاجار، با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. به دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعددی از فتحعلی‌شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت.
در این قصرباغ عمارت‌ها و تالارهای باشکوهی چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندین حوض‌خانه بر پا شده بود.
این قصرباغ در روزگار اولیه خود دارای وسعت زیادی بوده است. به گونه‌ای که طبق اسناد قاجاری دروازه جنوبی آن در ضلع شمالی میدان بهارستان واقع و از طرف شرق به دروازه شمیران و از طرف غرب به خیابان صفی‌علی‌شاه منتهی می‌شده است. باید گفت که باغ نگارستان در معرض تخریب‌های بسیاری قرار گرفته است و فقط ۱۱۴۶۹ مترمربع آن در حال حاضر باقی مانده و در مالکیت دانشگاه تهران می‌باشد.
باغ نگارستان رویدادهای تاریخی سیاسی فراوانی را به خود دیده است که از جمله می‌توان به قتل میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به دست محمد شاه اشاره کرد. در سال ۱۲۸۴ ه. ق، با اجرای طرح توسعه شهری ناصرالدین شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شده و با کاسته شدن از اهمیت سیاسی آن در اختیار مؤسسات فرهنگی مختلف قرار می‌گیرد.
در زمان سلطنت مظفرالدین شاه به تبعیت از اروپا نخستین مدرسه فلاحت به سرپرستی آقای «داشر» و مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی نقاش معروف محمد غفاری «کمال‌الملک» در این محل تأسیس شد. به سال ۱۳۰۷ خورشیدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ نگارستان را به‌عنوان محل دائمی دارالمعلمین عالی در نظر می‌گیرد. سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک معماری ایرانی قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان اجرا می‌شود. در این مجموعه ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد.
در سال ۱۳۱۱ خورشیدی دارالمعلمین عالی با تغییر نام خود به دانشسرای عالی به تربیت معلم برای مدارس جدید ایران می‌پردازد. در سال ۱۳۱۵ خورشیدی نیز عمارت بزرگ دیگری به‌عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان بنا شد و پروین اعتصامی شاعره نامدار به‌عنوان معاون این کتابخانه مشغول به کار شد.
در طول بیش از نیم قرن، تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی، ادبی و هنری کشور چون ملک‌الشعراء بهار، کاظم عصار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌نقی وزیری، جلال همایی، سعید نفیسی، ابراهیم پورداود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمدابراهیم باستانی پاریزی، علی‌محمد کاردان و محمود حسابی در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس علم پرداخته‌اند.
در ۲۸ خرداد ۱۳۱۵ ه ش مجسمه ابوالقاسم فردوسی (شاعر نامدار ایرانی ۴۱۶-۳۲۳ ه. ق) به‌عنوان نماد دانشکده ادبیات، در مقابل درب شمالی دانشسرا نصب شد و محوطه اطراف آن به گلگشت فردوسی معروف شد. این مجسمه به مناسبت برگزاری جشن هزاره فردوسی و با کمک مالی دانشجویان مقیم اروپا و به‌ویژه فرانسه و توسط لورنزی (مجسمه‌ساز مشهور فرانسوی) با برنز ساخته شده است.
در سال ۱۳۱۳ خورشیدی قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال ۱۳۲۵ خورشیدی به بعد، برخی از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشیدی نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبیات و دانشکده علوم اجتماعی اختصاص یافت. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی به‌همت دکتر غلامحسین صدیقی به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد.
از سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، در باغ نگارستان با نظارت معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران به روی عموم مردم باز شد و با شماره ۲۰۸۲ در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مجموعه ملک‌الشعرای بهار، نقاشی‌های علی اسفرجانی، موزه مکتب کمال‌الملک، صف سلام فتحعلی شاهی، تالار آثار منیر فرمانفرمائیان، نقاشی‌های فتح الله عباد و نقره‌ها و فرش‌های اهدایی مهندس غلامعلی ملول از جمله آثار ارزشمند و گرانبهای باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران است.