همایش بین‌‌المللی آینده جهان اسلام در افق ۱۴۱۴ برگزار شد

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، در ابتدای مراسم افتتاحیه این همایش که با حضور شخصیت‌های کشوری، دانشگاهی، اندیشمندان و محققان داخلی و خارجی برگزار شد، دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران با بیان اینکه این همایش دو موضوع را مورد هدف قرار داده است، افزود: «یکی از این هدف‌ها در نظر گرفتن کشورهای اسلامی به‌عنوان ظرفیت‌های مهم است. اتحادیه‌ها، سازمان‌ها و همکاری‌های بین‌المللی در قرن حاضر جایگاه ویژه‌ای دارند که در قالب آنها و با هم‌افزایی کشورهای مختلف ما می‌توانیم شاهد توسعه بیشتر، ارتقا کیفیت زندگی و کمک به صلح جهانی باشیم».
وی با تصریح اینکه کشورهای اسلامی بنا بر ضرورت‌ها، همواره تلاش کرده‌اند همکاری‌های گسترده‌ای را بین خود ایجاد کنند، خاطر نشان کرد: «یکی از این موارد سازمان کشورهای اسلامی است که بر اساس اساسنامه، هدف این سازمان صدای جمعی جهان اسلام و تضمین برای حفاظت و حمایت منافع جهان اسلام و ترویج صلح است. اما نکته مهم آن است که ما چه میزان توانسته‌ایم از این ظرفیت استفاده کنیم».
دکتر نیلی احمدآبادی با عنوان اینکه همکاری بین کشورها بر اساس منافع ملی مشترک و اشتراکات فرهنگی، قومی و جغرافیایی شکل می‌گیرد، گفت: «کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه از لحاظ فرهنگی، سنت‌ها و منافع ملی دارای سابقه مشترک هستند. ولی از این ظرفیت به خوبی استفاده نشده است و شاید یکی از دلایل توسعه نیافتگی برخی از کشورهای اسلامی ناشی از همین موضوع باشد».
رئیس دانشگاه تهران در ادامه، آینده پژوهی را یکی دیگر از محورهای این همایش برشمرد و اظهار کرد: «آینده پژوهی یکی از موضوعات علمی دانشگاه شده است و بسیاری از سازمان‌ها و کشورها تلاش می‌کنند تا بر اساس دیدگاه‌ها و اهداف بلند مدتی که دارند، تصویری از آینده خود را پیش‌بینی کنند».
وی با اشاره به مسئولیت خود در دانشگاه تهران، آینده پژوهی را از پایه و دیدگاه علم مورد بررسی قرار داد و گفت: «اگر به سابقه تمدن کشورهای خاورمیانه دقت کنیم، مشاهده می‌شود که بزرگترین تمدن تاریخ بشر از این کشورها آغاز شده است و عمده تمدن‌های شکل گرفته در آنها بر پایه علم و دانش بوده است. اولین دانشگاه در دنیا دانشگاه جندی‌شاپور بود که پایگاهی برای تمدن اسلامی محسوب شد».
دکتر نیلی احمدآبادی افزود: «امروزه اولین و مهمترین مبنای توسعه در کشورهای پیشرفته، توسعه منابع انسانی بر پایه علم و دانش است. در دنیا جایی وجود ندارد که صرفاً با اتکاء به منابع زیرزمینی توانسته باشند تمدنی را شکل دهند. آنچه را که می‌توانیم برای آینده جهان اسلام و به‌عنوان یک آینده موفق ترسیم کنیم، به نظر من به جز از مسیر علم و دانش میسر نخواهد بود».
رئیس دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود خاطر نشان کرد: «البته این بدان معنا نیست که ظرفیت‌های دیگر را نباید دید، بلکه علم و دانش عامل اصلی برای به کارگیری و بهره‌مندی از سایر ظرفیت‌ها است. پس اگر می‌خواهیم آینده جهان اسلام را در ۱۴۱۴ مشاهده کنیم باید در نظر گرفته شود که این کشورها در حوزه علم و فناوری چه میزان سرمایه‌گذاری کرده‌اند، وضعیت امروز آنها چگونه است و اهداف و برنامه‌ها بر چه اساسی تنظیم شده است که البته با در نظر گرفتن این مسائل آینده اسلام را می‌توان به خوبی ترسیم کرد».
وی با بیان اینکه برخی از کشورهای جهان اسلام در زمینه‌های یاد شده اقدامات خوبی را انجام داده‌اند، تصریح کرد: «اما آنچه که امروز در همه این کشورها مغفول است، استفاده از علم در جامعه و سایر امور کشور است. بعضی از کشورهای اسلامی در توسعه علمی موفق بوده‌اند ولی در به کارگیری علم در حل مسائل جامعه و توسعه کشور به خوبی عمل نشده است».
دکتر نیلی احمدآبادی در پایان عنوان کرد: «در حوزه علم و فناوری بین کشورهای اسلامی تعامل چندانی وجود ندارد و این کشورها از اشتراکات موجود استفاده نمی‌کنند. اگر این ظرفیت در نظر گرفته نشود این کشورها خود را از یک امکان بزرک محروم خواهند کرد».
سپس دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه بحث آینده‌نگری از مقوله‌های سخت است که برای پژوهش در این حوزه باید پیش فرض‌هایی در نظر گرفته شود، گفت: «برخی پژوهش‌ها در این حوزه با پیش فرض فیلسوف‌های مدرنیست کار خود را جلو می‌برند که قابل استفاده است؛ برخی با پیش فرض پست مدرن و جهش‌های دیگری که در این حوزه وجود دارد، کار پژوهشی خود را پیش می‌برند و هم‌چنین برخی با یک نگاه هگلی که نگاهی متفاوت‌تر است در این حوزه به تحقیق می‌پردازند».
وی افزود: «البته در تفکر اسلامی نیز سنت‌هایی وجود دارد که به مسأله تاریخ و آینده‌نگری می‌پردازد و محصولات خاص خود را دارد. از این جهت مؤسسه آینده پژوهشی جهان اسلام و دانشگاه تهران باید این پیش فرض‌ها را در نظر بگیرند».
به گفته دکتر لاریجانی حکمرانان اغلب علاقه دارند به کارهای ساده و نزدیک بپردازند و از آینده غفلت می‌کنند که این مسأله خسران بزرگی را برای آینده بسیاری از کشورها به‌وجود آورده است.
رئیس مجلس شورای اسلامی یادآور شد: «چگونگی تحقق ایده‌های مطرح شده در این همایش و راه وصول به نتیجه پایانی به اندازه کشف ایده‌ها اهمیت دارد. در کشور ما نیز ایده‌های بسیار خوبی مطرح می‌شود ولی متأسفانه به نتیجه نمی‌رسد».
دکتر لاریجانی با اشاره به موضوع همبستگی در جهان اسلام و اهمیت توجه به این موضوع عنوان کرد: «متفکران بزرگی در جهان اسلام همواره چنین دغدغه‌ای داشتند که در رأس آنها امام خمینی (ره) قرار داشت و همین نگاه در قانون اساسی ما در بخش‌های گسترش ارتباطات بین کشورهای اسلامی، کمک به کشورهای مسلمان اهمیت دارد».
وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: «امروزه برخی از جریان‌های مخرب که شاید با دسیسه‌های خارجی به وجود آمده‌اند، اما متأثر از تفکراتی در درون خود هستند که وجود خود را توجیه می‌کنند و پدیده‌هایی مثل داعش در عراق را نباید در مطالعات هضم شده پنداشت و حتماً باید روی بعد فرهنگی که به نظر من امروز اهمیت بیشتری از بعد امنیتی ماجرا دارد توجه شود».
رئیس قوه مقننه توجه به پیشرفت‌های علمی را یکی دیگر از موضوعات مهم در جهان اسلام برشمرد و گفت: «متاسفانه با وجود جمعیت ۲۵ درصدی مسلمانان اما پیشرفت‌های علمی در این حوزه به نسبت جمعیت پایین‌تر است. مجموعه اختراعات کشورهای اسلامی طی سال‌های گذشته ۱.۶ درصد به نسبت اختراعات دنیا بوده و انتشار مباحث علمی نیز ۶ درصد کل انتشارات علمی دنیا بوده است که عمده سهم آن نیز متعلق به کشورهای مالزی، ترکیه و ایران در جهان اسلام است».
رئیس مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «البته روند ۱۶ ساله فعالیت‌های علمی و دانشگاهی نشان می‌دهد که کشورهای اسلامی در عرصه‌های مختلف پیشرفت‌های خوبی داشته‌اند، برای مثال تولیدات علمی در این مدت ۸.۶ برابر شده است که در حوزه کشاورزی ۶ برابر، در حوزه مهندسی و فناوری ۵ برابر، در علوم انسانی ۱۰ برابر و در علوم پزشکی ۷.۶ برابر شده است. این آمارها نشان می‌دهد که پس از یک دوره استعمارزدگی، کشورهای اسلامی به رشد و توسعه مناسبی دست یافته‌اند که باید این ظرفیت‌ها را تقویت کرد».
دکتر لاریجانی با عنوان اینکه آمارها نشان می‌دهد که کشورهای اسلامی عمدتاً با کسری بودجه ۳ درصدی مواجه هستند، افزود: «صادرات در میان کشورهای اسلامی نیز به‌طور متوسط حدود ۶.۵ درصد رشد دارد، این در حالی است که ۷۵ درصد از منابع انرژی جهان در کشورهای اسلامی وجود دارد و متأسفانه کشورهای اسلامی نتوانستند از این ظرفیت مهم بهره‌برداری کنند».
وی تصریح کرد: «البته استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی کار ساده‌ای نیست و کشورهای بزرگ موانع بسیاری را در مسیر توسعه اقتصادی کشورهای اسلامی ایجاد کرده‌اند و نوعی رفتار ویرانگری در این حوزه از کشورهای بزرگ شاهد هستیم که عمدتاً برای تسلط بر منابع اقتصادی و منابع انرژی در منطقه صورت گرفته است».
رئیس مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه مقوله تجارت بین کشورهای اسلامی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، خاطر نشان کرد: «مجموعه آمارها در این حوزه نشان می‌دهد که تجارت بین کشورهای اسلامی فقط حدود ۲۰ درصد است و این یعنی تجارت بین کشورهای اسلامی از رقم بسیار کوچکی برخوردار است».
رئیس قوه مقننه افزود: «البته مقداری از این مسأله طبیعی و قابل توجیه است که می‌توان به دلایل جغرافیایی و فناوری اشاره کرد، اما نباید این رقم تا این حد افت داشته باشد. یکی دیگر از مسائلی که باعث می‌شود تجارت بین کشورهای اسلامی کاهش پیدا کند، عدم شناخت از ظرفیت‌های یکدیگر است که این موضوع در تمامی کشورهای اسلامی وجود دارد و هیچیک از کشورها از ظرفیت سایر کشورها مطلع نیستند».
دکتر لاریجانی با اظهار اینکه بانک توسعه اسلامی و سازمان کنفرانس اسلامی نیز در این زمینه اقداماتی انجام دادند، گفت: «اما کارنامه آنها نشان می‌دهد با اهدافی که در آینده دنبال می‌کردند، بسیار فاصله دارد و این بیانگر عدم توفیق آنها در افق‌های مد نظر بود. امروز باید پایه اولیه تجارت بین کشورهای مهم در جهان اسلام گذاشته شود و به تدریج این تجارت بین سایر کشورها گسترش یابد».
وی با بیان اینکه یکی دیگر از موضوعات مهم امنیت در جهان اسلام است، خاطر نشان کرد: «مسأله امنیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروز شاهد تحرکات آمریکا در کشورهای منطقه هستیم که در حال زاد و ولد برای به وجود آوردن تروریسم هستند. این مسأله برخی از کشورها را درگیر مسائل امنیتی کرده و ضربه‌های زیادی به اقتصاد کشورهای مسلمان وارد کرده است».
رئیس مجلس شورای اسلامی با تصریح اینکه استراتژی جمهوری اسلامی روشن است و در این چهل سال به هیچ کشوری تجاوز نکرده است، حتی آنهایی که با ما دشمنی کردند، گفت: «حتی پس از جنگ هم تلافی نکردیم و به دنبال تلافی کردن نبودیم و اگر آنها به اشتباه خود پی بردند، از این مسیر عبور کنیم و آن را به یک پایه همکاری بیشتر تبدیل کنیم اما آیا این نااهلی پایان پذیرفت. آیا این عدم توجه به ساختار فکری در منطقه تمام شد».
دکتر لاریجانی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: «ملت ایران که پای جنگ تحمیلی ایستادند و نگذاشتند دشمنان سرزمینشان را بگیرند، قطعاً مقابل تحریم‌ها نیز می‌ایستند. ما راهی جز مقاومت در برابر دشمن نداریم و مردم ایران این مهم را به خوبی می‌دانند، شما هم خسارت می‌بینید و مشکلات منطقه هم بیشتر می‌شود».
رئیس قوه مقننه خاطر نشان کرد: «راه مذاکره از سوی ایران همواره باز است، اما رفتار آنها موجب گسترش نفرت در جهان اسلام می‌شود، بر اساس آمار بیش از یک میلیون نفر بعد از ورود آمریکا به عراق کشته شدند و این اقدامات موجب گسترش نفرت است».
رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به خروج آمریکا از معاهده پاریس گفت: «این اقدام باعث می‌شود معاهدات بین‌المللی به‌هم بخورد، اما پس از خروج آمریکا از معاهده پاریس مشکلات جدیدی ایجاد شد. کشورهای دیگر اعلام می‌کنند زمانی که آمریکا این حجم گاز گلخانه‌ای ایجاد می‌کند ما نمی‌توانیم هزینه مبارزه با آن را بپردازیم».
دکتر لاریجانی در پایان تصریح کرد: اتحادیه اروپا نیز نشان داده وزن کافی برای نگهداری از این معاهدات را ندارد. در مسأله هسته‌ای ایران، بارها گفتند ما هستیم، اما عملاً چیزی ندیدیم. اتحادیه اروپا قدرت حل این مسائل را در سطح بین‌الملل ندارد. شاید در آینده کشورهایی در آسیا قدرت یافته و چندجانبه گرایی را پیاده کنند که امیدواریم پژوهش بر این مسائل نتایج مثبتی در آینده به دنبال داشته باشد».
در ادامه این همایش وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بیان کرد: «توجه به آینده جهان اسلام و آنچه می‌تواند تا سال ۱۴۱۴ محقق شود، نگاه عاقلانه‌ای است تا تمرکز برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه در کشورهای اسلامی بر اهمیت داشته‌ها و بایدهای مورد نیاز برای تحقق اهداف مورد نظر در کشورهای اسلامی، بیش از گذشته شود».
وی افزود: «کشورهای اسلامی جمعیت قابل توجهی از مردم را در جهان شامل می‌شوند و وجود جوانان مستقل و نگاهی که اسلام به نقش آنان دارند نیز سرمایه بزرگی است که این کشورها از آن بهره‌مند هستند».
دکتر غلامی سرمایه انسانی را مهم‌ترین دارایی هر جامعه برشمرد و خاطر نشان کرد: «خوشبختانه ما از این ظرفیت‌ها بهره‌مند هستیم و در کنار آن نیز منابع طبیعی از جمله انرژی، وسعت و پراکندگی کشورهای اسلامی در جهان و مسلمانان در سایر کشورها به‌عنوان گروه‌های ملی و مذهبی وجود دارد».
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به وجود ظرفیت‌های نیروی انسانی در کشورهای اسلامی عنوان کرد: «وجود چنین سرمایه‌ای در این کشورها، منجر به ایجاد ظرفیت‌های مناسبی شده که همکاری و هم‌اندیشی‌های مشترک بین کشورهای اسلامی بر گسترش آنها می‌افزاید. هدف از توسعه در کشورهای اسلامی، آسایش و همایش آینده جهان اسلام در افق ۱۴۱۴ مسلمانان است. نگاه اسلام به انسان نگاه برابری است. لذا کشورهای دیگر نیز از منافع توسعه علمی کشورهای اسلامی، بهره‌مند می‌شوند».
وی با اشاره به اقدامات وزارت علوم در راستای ارائه خدمات علمی به کشورهای اسلامی تصریح کرد: «همکاری‌های مشترکی در سال‌های اخیر با کشورهای گروه D8 (هشت کشور در حال توسعه) صورت گرفته که بر همین اساس دانشگاه مشترکی تحت عنوان D8 بنیان‌گذاری شده است».
به گفته دکتر غلامی برخی از دانشگاه‌های ایران نیز در کشورهای دیگر شعباتی را ایجاد کردند که در حال حاضر وزارت علوم از این مراکز علمی حمایت می‌کند و امید است تا از این طریق بتوان خدمات علمی و پژوهشی را در اختیار دیگر کشورها قرار داد.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر اینکه توسعه پایدار در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر یافته‌های علمی و تلاش‌های محققان استوار است، اظهار کرد: «آنچه به‌عنوان مسیر آینده به آن توجه می‌شود، توسعه همکاری‌های علمی بین کشورهای مسلمان است و قطعاً ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد. لذا امید است، بتوانیم در آینده دانش خود را به مسلمانان و دیگر کشورها ارائه دهیم».
سردار یحیی رحیم صفوی، دبیر همایش نیز با برشمردن اهداف کلان همایش گفت: «شناخت عالمانه از کلان روندهای شش‌گانه علمی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیط زیست، تأثیر کلان روندهای جهانی بر این تغییر و تحولات در جهان اسلام، نیاز و ضرورت کشورهای اسلامی در ساخت آینده خود، ارائه ابرتصویری یکپارچه بر اساس سه مفهوم اساسی روندها، رویدادها و اقدامات راهبردی برای عبور از شرایط کنونی و ترسیم چشم‌اندازی مطلوب فرهنگی، اقتصادی و امنیتی برای ساخت فرهنگ و تمدن جدید اسلامی بخشی از این اهداف است».
وی تصریح کرد: «هدف پایانی این است که با مقالات دریافت شده از نخبگان و استادان جهان اسلام و عزم و اراده رهبران خردمند و انقلابی و مجاهدت‌های علمی جوانان، زنان و مردان مسلمان در آینده‌ای نزدیک شاهد جایگاه برتر جهان اسلام بر مبنای فرهنگ، تمدن، اقتصاد باشیم».
در این همایش که با همکاری دانشگاه تهران و مؤسسه آینده پژوهی جهان اسلام برگزار شد، از سه کتاب تحت عناوین «تحلیل شکاف اقتصاد سیاسی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی»، افغانستان (مجموعه کشورهای اسلامی)» و «جهان اسلام از نگاه شاخص‌های بین‌المللی» رونمایی شد.
هم‌چنین قرائت پیام مدیر کل سازمان آیسسکو و دبیرکل اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام، توسط دبیرکل کمیته ملی آیسسکو در ایران از دیگر برنامه‌های این همایش بود.