اثر هنری برجسته دوره قاجار در دانشگاه تهران رونمایی شد
اثر هنری برجسته نقاشی دیواری «صف سلام فتحعلی شاهی» روز شنبه ۱۴ اسفند ۱۳۹۵ در دانشگاه تهران رونمایی شد.
به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه تهران، دکتر محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران، در این مراسم ضمن قدردانی از زحمات افراد دخیل در امر مرمت این اثر، گفت: «برای بازسازی و مرمت این اثر ارزشمند که یک اثر ملی فاخر است، زحمات بسیاری کشیده شده است که باید قدر دانسته شود».
رئیس دانشگاه تهران با اشاره به اینکه هر کشوری به دنبال الگوسازی مناسب و ارائه و اشاعه آن به جامعه است گفت: «وظیفه مراکز ملی هر کشوری است که در این جهت گام بردارند، لذا یکی از عمده‌ترین وظایف دانشگاه تهران الگوسازی برای جامعه است».
وی افزود: «این الگو نه تنها در قالب برنامه‌های آموزشی، پژوهشی و دانش آموختگان است بلکه دستاوردها و اثرهای دیگری را نیز باید به جامعه القا کند که با اشاعه آنها می‌توانیم شاهد ارتقا و توسعه هرچه بیشتر فرهنگ و توسعه تمدنی جامعه ایرانی باشیم».
دکتر نیلی احمدآبادی با اشاره به اینکه توسعه دانشگاه نه یک نگاه دولتی بلکه یک طرح ملی است خاطرنشان کرد: «حفظ و توسعه آثار ارزشمندی مانند باغ نگارستان و موزه مقدم با توجه به کمبود منابع، بسیار سخت و سنگین است اما دانشگاه تهران افتخار می‌کند که در این جهت بیش از گذشته گام بردارد و این مهم همواره با پشتوانه مردمی همراه بوده است».
رئیس دانشگاه تهران با اظهار اینکه تعامل دانشگاه و جامعه یکی از مسائل مهم و قابل توجه است، گفت: «تفکر ما بر است که باغ‌موزه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی یکی از روش‌ها و مسیرهایی است که می‌توان در جهت توسعه تعامل جامعه و دانشگاه گام برداشت. این خود نوعی الگوسازی است. بازدید از باغ‌موزه‌ها و مشارکت در حفظ و ارتقای آنها خود یک نمونه بارز موفقیت این دیدگاه است علاوه بر آنکه این فضاها یک کارگاه عملی برای دانشجویان خواهد بود».
دکتر مجید سرسنگی، معاون فرهنگی دانشگاه تهران نیز با اشاره به اینکه این اثر نقاشی یکی از برجسته‌ترین نقاشی‌های دیواری است، گفت: «دانشگاه تهران همچنان که در علم و دانش پیشتاز است در حوزه علم و فرهنگ هم فعالیت‌های چشمگیری دارد و اساساً یکی از معانی دانشگاه جامع این است که رشته‌های متفاوتی را دارد».
معاون فرهنگی دانشگاه تهران افزود: «یک معنای دیگر دانشگاه جامع دانشگاهی است که دانشجویان آن از ابعاد مختلف مورد توجه واقع شوند و باید اظهار کنم بعد فرهنگی همواره در دانشگاه تهران دارای اهمیت بوده است و ما امیدواریم باغ موزه نگارستان با موقعیتی که دارد بتواند به‌عنوان یک مرکز بزرگ فرهنگی و هنری دانشگاهی وظیفه خود را انجام دهد».
آیدین آغداشلو، هنرمند برجسته کشور، نیز در این مراسم گفت: «در طول هزاران سال انسان بخشی از معنای خود را در دیوارها ثبت کرد چه دیوارها،، سینه کوه‌ها و بیشتر در بناها، معنای انسان در هر حال باید ثبت می‌شد تا حافظه‌ای بنا شود که معنا را تقدم دهد بر هر چیز دیگری تا انسان هویت داشته باشد و بداند از کجا آمده، آرزوهایش چیست. این تصور جاودانگی که از طریق آثار هنری شکل می‌گیرد سابقه چندین هزار ساله دارد.
وی افزود: «هنرمند در ذات خود یک آینه‌دار است و جهان را در آن نمایش می‌دهد. قبلاً در دوره هخامنشیان هم، چنین نقش‌هایی وجود داشته اما بهترین نمونه‌ای که شاید در آن بتوان درنگ کرد و تداوم آن را دید نقاشی است که امروز در این مراسم رونمایی می‌شود. این یادگارها بازگو کننده آرمان، آرزو و موقعیت انسان است؛ انسانی که ۲۵۰۰ سال پیش جایی را ساخته بود برای اینکه به رخ بکشد و برای اینکه کسانی که برای بازدید آن مکان می‌آیند با احترام با این مکان که نمایندگی کل ایران را داشته است، برخورد کنند».
این هنرمند که خود بخشی از مرمت صف سلام را به عهده داشته است، تصریح کرد: «باید گفت صف به معنای حضور جماعتی که منظم ایستاده‌اند و احترام می‌گذارند است که این احترام گذاشتن خود یک امر احترام برانگیز است. همانگونه که در آثار تخت جمشید شاهد آن هستیم. اما در بسیاری از نقش برجسته‌های کهن پیش از هخامنشیان که متعلق به دوران آشوری بوده است ما فقط شاهد احترام نیستیم بلکه یک روایت و بازگویی قصه و تاریخ و در انتها ارعاب کننده است. که این ارعاب بخشی از ابزار سیاسی دوران‌ها و حکومت‌هاست. اما در تخت جمشید این چنین نیست مهربانی، تواضع، ادب و احترام دیده می‌شود. در این آثار ما نمونه‌هایی از صف، دریافت فرمان، موقعیت جنگی و یا بزمی و شکارگاه را می‌بینیم که همه اینها برای این است که یادمان باشد که پیشینیان ما چگونه زندگی کرده‌اند».
آغداشلو با اشاره به سیر تاریخی دگرگونی در این آثار گفت: «بعد از اسلام نقش برجسته‌های سنگی ناپدید می‌شوند. در بناهای اسلامی کتیبه‌ها جای بسیاری از نقوش را می‌گیرند کتیبه‌ها همان کار را انجام می‌دهند و بازگو می‌کنند تا در یاد دیگران بماند حقیقت چه بوده است آنچنان که به آسانی فراموش نشود. اما از آغاز دوره صفویه نقاشی‌ها دوباره پدیدار می‌گردند و حکایت‌هایی را بازگو می‌کنند بهترین نمونه عمارت عالی قاپو و چهل‌ستون در اصفهان است. اگر با نگاه هنرشناسی مطالعه کنیم بسا ممکن است ایرادات اساسی نسبت به آثار باشکوه گذشته داشته باشند ولی از این منظر در حال حاضر چندان اهمیتی وجود ندارد و فقط این ملاقات دو امیر و پادشاه در جایی باید ثبت شود و در حقیقت یک امر سیاسی است.
وی ادامه داد: «بعد از جنگ‌های جانشینی خونینی که در انتهای دوران صفویه و آغاز فتح ایران به‌دست افغان‌ها صورت گرفته به دوره آرامش می‌رسیم که دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار است که دوره بسیار با اهمیتی است. ما در این و دیگر نقاش‌هایی که از دوران فتحعلی شاه قاجار باقی مانده نوعی عظمت و اقتدار و احترام را می‌بینیم اما در واقع اینگونه نبوده است. همین نقاشی‌ها که دربار باشکوه فتحعلی شاه را با آن ظاهر، لباس‌ها، جواهرات، سفرا و نمایندگان ترسیم می‌کند. باید یاد آن بیفتیم که همین فتحعلی شاه قاجار وقتی می‌خواهد غرامت جنگی به روس‌ها بابت شکست جنگی بپردازد آن را با چه دشواری تحمل می‌کند و این صحنه یک رویداد و صحنه تحقیرآمیزی بوده است. اما جهانی که هنر ترسیم می‌کند و یا انسان در جایی از خود می‌خواهد خاطره‌های به جای بگذارد یک امر دیگری است.
آغداشلو افزود: «نقاشی دوران زند و قاجار یکی از اوج‌های نقاشی ایرانی بعد از اسلام است به این معنا که در حقیقت بازتاب دورانی است که این نقاشی و یا نقاشی‌های مشابه آن صورت می‌گیرد و این بازتاب به عنوان قلب واقعیت دیده می‌شود و به عنوان آرزویی به جای آنچه که هست و امکان دارد، قرار می‌گیرد. بنابراین سندیتی که در این نقاشی و نقاشی‌های مشابه است سندیت تاریخی یک دوران نیست؛ سندیت لباس‌ها چهره‌ها، ساختمان‌ها و آداب است و اگر بنا باشد دوره فتحعلی‌شاه قاجار را بخواهیم از این اثر و نقاشی‌های دیگر بشناسیم به بیراهه رفته‌ایم. هنر دوران زند و قاجار هنری است درخشان که موفق می‌شود تعادل میان هنر ملی ایرانی و هنر وارداتی از غرب برقرار کند. این آخرین نقطه تعادلی است که در هنر ایران دیده می‌شود که از زمان شاه عباس صفوی از قرن ۱۱ شروع می‌شود و تا زمان مرگ فتحعلی‌شاه ادامه دارد. این دوران اهمیت بسیاری دارد و نقاشی‌های زیبایی هستند و آنچه که ما به‌عنوان زیبایی از این نقاشی‌ها بیان می‌کنیم معنای خاص است. هنر دوره زند و قاجار در باطن یک هنر نفسانی است. به امور دلپذیر جهان توجه دارد. بنابراین توقع سندیت و واقع‌گرایی را نباید از آن داشت».
این هنرمند با اشاره به نقاشی صف سلام گفت: «این نقاشی بسیار مهم است و از معدود نقاشی‌هایی است که باقی مانده است. خداوند را شاکرم که این نقاشی مرمت شد و با چاره اندیشی فرهنگیان مسئول از شکل چند تکه خود خارج و به نقاشی صف سلام فتحعلی‌شاهی تبدیل شده است. مرمت فقط این نیست آثار تکه تکه شده را به حالت اصلی برگردانند. هیچ مرمتی نمی‌تواند و نباید به روز اصلی خود باز گردد. مرمت فریب‌دهنده نباید باشد. مرمت در حالی که کار را یکپارچه می‌کند ولی بخش‌هایی را طوری کار می‌کنند که ما متوجه شویم بخش اصلی کجا و بخش کار شده کدام قسمت است. این اثر یک نمونه درخشان مرمت است مرمت و رونمایی این اثر امکان را برای اهل هنر و تحقیق فراهم می‌کند که از نزدیک مشاهده و داوری کنند و به یک جمع‌بندی درست و منصفانه دست یابند.
در پایان و پس از اجرای موسیقی و قدردانی از هنرمندان و مسئولانی که این اثر را بازسازی و مرمت کرده‌اند، حاضران برای رونمایی از اثر، وارد تالار نمایش این اثر برجسته شدند.
نظر شما :