دکترین صلح شیخ زکزاکی، الگوواره واقعی صلح جهانی مبتنی بر مدنیت اجتماعی و کرامت انسانی است | اعطای دکترای افتخاری به مصلحینی همچون شیخ زکزاکی و تمجید از مجاهدین فلسطینی دو روی سکه صلح واقعی است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر سید محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران در آیین اعطای دکترای افتخاری به شیخ ابراهیم زکزاکی که شب گذشته در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه عنوان «اندیشمند مصلح» برای این آیین، برگرفته از بیانات رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مبنی بر «شیخ مصلح تقریبی مومن» برای رهبر نهضت اسلامی نیجریه بود، اظهار داشت: واژه صلح به عنوان یک فضیلت عمومی در دنیا شناخته می‌شود ولی متاسفانه استکبار به این واژه دستبرد زده و ترجمه دیگری از آن ارائه داده است. ما در آیین اعطای دکترای افتخاری مطالعات جهان؛ صلح و حل منازعهWorld studies: peace and conflict resolution به شیخ زکزاکی به دنبال این هستیم که بتوانیم الگوواره واقعی صلح را به جامعه جهانی معرفی کنیم. شیخ ابراهیم زکزاکی که پرورش‌یافته مکتب الهام‌بخش اسلام و مکتب امامین انقلاب اسلامی است، بهترین الگو در این زمینه است که هم قابلیت عرضه به محیط‌های علمی و آکادمیک جهانی دارد و هم عامه مردم می‌توانند از این الگو استفاده ویژه نمایند.

رئیس دانشگاه تهران به دو رویکرد «کلاسیک» و «مدرن» نسبت به صلح در نظریات رایج مطالعات صلح اشاره کرد و اظهار داشت: آنچه که امروز در رویکرد مدرن صلح توسط استکبار ارائه می‌شود و متاسفانه مبنای عمل در عرصه بین‌المللی است، صلح عبارت است از اینکه ما تا چه اندازه بتوانیم خودمان را با ارزش‌های جهانی شدن سازگار کنیم. در این رویکرد، صلح یعنی اینکه همه تحت تبعیت این ارزش‌ها قرار گیرند و اگر کشور و ملتی خود را تطبیق نداد، با قدرت میلیتاریستی وادار به پذیرش چنین ارزش‌هایی شود. صلح در ادبیات غربی‌ها یعنی حفظ وضع موجود؛ وضع موجودی که آنها از طریق جنگ و خونریزی و خشونت به دست آورده‌اند؛ و به عبارت دیگر، صلح در رویکرد مدرن و غربی یعنی اینکه اگر ما در جنگ برنده شدیم، باید طرف بازنده به ارزش‌های طرف برنده تمکین کند.

وی افزود: مفهوم صلح در نگرش پوزیتیویستی دچار دگرگونی شده است. صلح یعنی سازگاری با اصول جهانی شدن. در نظام غربی که مبتنی بر رویکردهای پوزیتیویستی است، این دیدگاه ترویج می‌شود که کشورها بایستی با قدرت زور و اجبار به تبعیت از این ارزش‌ها درآیند و یکجانبه‌گرایی تعیین‌کننده است و نه رابطه بین کشورها؛ دولت‌ها صلح را می‌سازند و نه ملت‌ها؛ سیاست تعیین‌کننده صلح است و نه فرهنگ. اینها عباراتی است که می‌توانیم در رابطه با ویژگی‌های صلح در رویکرد غربی از آن یاد کنیم. در حقیقت در نظام استکباری، صلح به گونه‌ای تعریف شده است که همه ملت‌ها و کشورها بایستی ارزش‌های آنها را بپذیرند و به عبارتی در این دیدگاه، صلح معماری‌پذیر است و در واقع طراحی نظام و محصول تولید فکر غربی است.

وی ادامه داد: اما وقتی به رویکرد کلاسیک صلح از دیدگاه همین غربی‌ها نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که رویکرد مدرن آنها چرخش زیادی پیدا کرده و صلح محصول مدیریت یک دولت و یا مجموعه‌ای از دولت‌ها است که با قدرت نظامی و میلیتاریستی و هراس ناشی از آن ایجاد می‌شود. لذا نظریه مدرن صلح نه تنها مرتبط با واقعیت تاریخی صلح نیست، بلکه نقطه مقابل آن است. در واقع، آمریکا می‌کوشد صلح را معماری و طراحی کند. اما آیا صلح توسط دولت‌ها «معماری‌پذیر» است و صلح واقعی و پایدار می‌تواند اینگونه به دست آید؟ این نوع نگرش به صلح، هیچ‌گاه احترام به فرهنگ‌ها و ادیان را درک نکرده و باعث انحراف از مفهوم واقعی صلح شده است و اندیشه صلح جهانی را به آرام‌سازی و حفظ وضع موجود تفسیر نموده و تغییر جهت داده است. ولی بر اساس رویکرد کلاسیک غربی و آموزه‌های دینی ما، الزاماً صلح به معنای تثبیت وضع موجود و آرام‌سازی یا نبود جنگ نیست.

رئیس دانشگاه تهران با بیان اینکه در رویکرد کلاسیک غربی‌ها در مقایسه با رویکرد مدرن آنها، صلح منزلت دیگری دارد؛ تصریح کرد: ما نیاز داریم که بازاندیشی جدیدی را در صلح انجام دهیم و الگوی متناسب با رویکرد کلاسیک که توسط نظام غربی دگرگون شده و از حالت فضیلت خارج شده است را به جای اصلی خود برگردانیم. علامه زکزاکی یکی از بهترین الگوها برای معرفی صلح و مفهوم و ادبیات صلح در عرصه مطالعات صلح جهانی است؛ بنابراین اندیشه و تفکر استاد زکزاکی را که در عرصه عملیاتی با موفقیت و صلح‌جویانه به منصه ظهور رسیده است و مبتنی بر مدنیت اجتماعی و کرامت انسانی است، می‌توان به مثابه یک دکترین صلح قلمداد نمود و از همین رو است که هیات منتخب شورای دانشگاه تهران، این متفکر اندیشمند در حوزه صلح را مستحق دریافت دکترای افتخاری تشخیص داده است.

دکتر مقیمی با تشریح سیر زندگی شیخ زکزاکی، بیان داشت: آنچه که در زندگی شیخ ابراهیم زکزاکی عزیز اتفاق افتاده، بیانگر این است که اصالت در اسلام با صلح است و نه با جنگ. من در این مجال نمی‌خواهم به این موضوع بپردازم که از دیدگاه اسلام بر اساس چه اقتضائاتی باید به جنگ و جهاد پرداخت و در چه زمانی صلح نمود؛ آنچه مسلم است اصالت با صلح است و ما برای تحقق صلح واقعی و پایدار نیازمند این هستیم که با الگوهای عملی در این دو حوزه آشنا شویم. در قرآن کریم بیش از یکصد بار راجع به سلم و صلح و تعداد انگشت‌شماری درباره جنگ صحبت شده است. البته جنگ و صلح دو روی یک سکه هستند. ظاهر این گزاره در رویکرد سلبی صلح و یا صلح منفی که گفته می‌شود جنگ باید به کنار برود، ظاهر زیبایی دارد، ولی پشت صحنه این گزاره فریبنده ظاهری این است که آن چیزی که با جنگ و ظلم به دست آمده و تثبیت شده است باید مبنا قرار گیرد و هیچ کس نمی‌تواند این مبنا را به هم بزند. ولی هیچ اندیشمند آزاداندیشی در دنیا این تفکر را نمی‌پذیرد و به نگرش ایجابی به صلح و یا صلح مثبت، اعتقاد دارد؛ چرا که جنگ در برخی مواقع برای استقرار صلح ضروری است و به معنای صلح است. و اصولاً صلح واقعی به معنای همزیستی مسالمت‌آمیز و احترام متقابل به فرهنگ‌ها و ارزش‌ها است و نه رعایت ارزش‌های تحمیل‌شده. لذا برای تحقق صلح واقعی و پایدار لازم است تعامل و تعاطی فرهنگی صورت گیرد و قدرت زور و اجبار نمی‌تواند تعیین‌کننده صلح باشد. صلح الزاماً نقطه مقابل جنگ و به معنای نبود جنگ نیست، بلکه تحقق آن نیازمند یک زندگی آرام و متعالی برای بشریت است که احساس کرامت داشته باشد.

وی افزود: شیخ زکزاکی شخصیتی است که نفوذ اجتماعی او در یک جامعه‌ای که هیچ قدرت سیاسی و نظامی در اختیار ندارد، منحصر به فرد است؛ ولی آنچه که باعث شد این تحول عظیم در آفریقا و به طور مشخص نیجریه اتفاق افتاد، به نفوذ اجتماعی Social influence ایشان برمی‌گردد. مراتب مختلفی در خصوص نفوذ اجتماعی وجود دارد. گاهی اوقات این نفوذ مبتنی بر قدرت اطاعت Obedience، گاهی مبتنی بر رویکرد همذات پنداری Identification و گاهی مبتنی بر درونی‌سازی Internalization ارزش‌هاست که این درونی‌سازی ارزش‌ها مهمترین رویکرد در نفوذ اجتماعی است. در رویکرد نخست که مبتنی بر اطاعت است، این قدرت قانونی است که می‌تواند ارزش‌ها را در جامعه ایجاد کند ولی زمانی که زور و اجبار برداشته شود، این ارزش‌ها دوام نخواهد داشت و پایدار نخواهد ماند. همان طور که آمریکا سعی می‌کند با قدرت اجبار و اطاعت‌پذیری، ملت‌ها را تسلیم کند و ارزش‌های خود را غالب نماید، ولی به محض اینکه این قدرت دچار فرسایش می‌شود، آن ارزش‌ها هم از بین می‌رود.

دکتر مقیمی افزود: در رویکرد دوم که مبتنی بر همذات پنداری است افراد و ملت‌ها از سلبریتی‌ها و کسانی که سیاستمداران و افراد مورد علاقه آنها هستند اطاعت و پیروی می‌کنند، نه به علت اینکه به ارزش‌ها و رفتارهای آنها اعتقاد داشته باشند، بلکه از رفتار آنها تبعیت می‌کنند، بخاطر اینکه خود آن شخصیت را دوست دارند و البته این هم فناپذیر است و با اتمام دوره شهرت سلبریتی، ارزش‌های او نیز رنگ می‌بازد. ولی آنچه که ماندگار است، نوع سوم نفوذ است که توسط استاد ما شیخ زکزاکی بکار گرفته شده است و آن عبارت است از درونی‌سازی Internalization ارزش‌ها که موافق فطرت بشری است و ماندگار می‌شود. لذا می‌طلبد که از منظر مطالعات صلح بر روی این مقوله که چگونه می‌توان ارزش‌های واقعی صلح را در جوامع انسانی از طریق نفوذ و اثرگذاری اجتماعی رهبرانی همچون شیخ زکزاکی ترویج و درونی‌سازی نمود، بحث‌های مفصلی صورت گیرد تا بتوانیم این الگوی موفق صلح را به عرصه جهانی معرفی و با روش‌های موثر نفوذ اجتماعی آشنا شویم.

رئیس دانشگاه تهران در پایان سخنانش گفت: این روزها شاهد عملیات وحشیانه صهیونیست‌ها در غزه عزیز هستیم. وقتی صحبت از این می‌کنیم که صلح و جنگ در نظام اسلامی دو روی یک سکه هستند، یعنی در مواقعی هم لازم است حقی برگردانده، ظلمی پاسخ داده شود و یا متجاوزی تنبیه شود. امروز شاهد دو نمونه و مصداق عینی در حوزه صلح واقعی و از نوع صلح مثبت و ایجابی هستیم؛ زمانی که انتقال اندیشه و عقیده مطرح است، سرآمد آن شیخ زکزاکی است که افتخار جهان اسلام است و زمانی که باید احقاق حقی صورت گیرد و شرایط اجتماعی به شکل عادلانه درآید و ارزش‌های صلح واقعی محقق شود، به جهاد مجاهدان نیاز است. یکی جهاد در مرزهای عقیدتی و فکری برای گسترش ارزش‌های الهی است و دیگری جهاد در مرز دفاع از کیان اسلامی است. پس همان‌گونه که به مصلحینی همچون شیخ زکزاکی باید دکتری افتخاری داد، باید از جنگاوران و مجاهدان فلسطینی تمجید نمود.

دکتر مقیمی سخنان خود را با درود بر شهدای جنبش اسلامی نیجریه بویژه شش فرزند شهید شیخ ابراهیم یعقوب زکزاکی به پایان برد.