مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه تهران ارادی و داوطلبانه است و نه ابزاری و واکنشی | پشتوانه‌های عقیدتی، هنجاری و باورهای عمیق سازمانی مبنای نگاه دانشگاه تهران به مسئولیت اجتماعی است | گستره ذی‌نفعان دانشگاه کارآفرین فراتر از استادان، دانشجویان و کارکنان است

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران عصر دوشنبه سوم مرداد ماه در پنجمین همایش ملی ترویج اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت‌پذیری اجتماعی که در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی امروز دیگر به عنوان یک الزام و تعهد اخلاقی و همچنین منبع استراتژیک برای همه سازمان‌ها تبدیل شده و طیفی از تعهدات اجتماعی برای سازمان‌ها در عرصه کسب‌وکارها به وجود آمده است.
وی تحقق توسعه و پیشرفت پایدار جوامع را مستلزم تعامل هم‌افزای سه جنبه مهم مالی اقتصادی، اجتماعی و مباحث محیطی در فرآیندی سه‌جانبه دانست و افزود: نوع کمکی که نهادها و سازمان‌های مختلف می‌توانند برای کمک به این فرآیند سه‌جانبه به‌ویژه در بخش اجتماعی داشته باشند، در حوزه مسئولیت اجتماعی تعریف می‌شود.
دکتر مقیمی با اشاره به برنامه راهبردی دانشگاه تهران و شعار محوری دانشگاه مبنی بر «جهاد علمی برای تحقق دانشگاه کارآفرین با رویکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی»، خاطرنشان کرد: معتقد هستیم برای اینکه دانشگاه تهران بتواند نقش مؤثری در فرآیند توسعه همه‌جانبه کشور داشته باشد، باید موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به عنوان عمق استراتژیک خود مورد توجه ویژه قرار دهد.
استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران با اشاره به چهار سطح مسئولیت‌پذیری اجتماعی، گفت: اولین و پایین‌ترین سطح مسئولیت اجتماعی، مسئولیت اجتماعی اقتصادی است. در این سطح از مسئولیت اجتماعی، سازمان‌ها و نهادها تلاش می‌کنند تا در ازای منابعی که از جامعه استفاده می‌کنند، برای جامعه سودآور باشند و منافع مادی را نصیب جامعه کنند.
وی سطح دوم مسئولیت اجتماعی را ناظر بر مسئولیت اجتماعی قانونی دانست و بیان کرد: بر این اساس، قانون آهنین مسئولیت‌پذیری اجتماعی در جوامع مختلف ایفای نقش می‌کند و در این سطح از مسئولیت‌پذیری اجتماعی، سازمان‌ها نه بخاطر اعتقادشان به مسئولیت اجتماعی بلکه بخاطر فشار و قانون است که به ایفای نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌پردازند و ناچار هستند از قانون تبعیت کنند.
دکتر مقیمی در ادامه سخنان خود، سطح بعدی مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در همراهی آن با موضوع ترویج اخلاق حرفه‌ای مطرح نمود و اظهار داشت: نوع نگاه به مسئولیت‌پذیری اجتماعی در این سطح، مسئولیت‌پذیری اجتماعی مبنی بر عملکرد اخلاقی است. یعنی سازمان‌ها و نهادها به ایفای نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌پردازند چون آن را امری پسندیده و اخلاقی و باعث رشد و تکامل اخلاق در جامعه می‌دانند و لذا سعی می‌کنند علاوه بر ترویج اخلاقیات، از صدمه زدن به دیگران اجتناب کنند.
وی افزود: بالاترین سطح مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی ارادی و داوطلبانه است. در این حالت، سازمان‌ها خود را تبدیل به یک شهروند خوب شرکتی و سازمانی کرده و تلاش می‌کنند به اهداف جامعه کمک کنند و کیفیت زندگی را در جامعه ارتقا دهند. البته کمتر سازمانی به این سطح عالی می‌رسد، ولی باید هدف نهایی در ایفای مسئولیت اجتماعی فردی و سازمانی معطوف به این سطح متعالی باشد.
رئیس دانشگاه تهران ضمن تقسیم‌بندی نگرش‌ها و دیدگاه‌ها به مسئولیت‌پذیری اجتماعی به «دیدگاه ابزاری» و «دیدگاه هنجاری»، اظهار داشت: در دیدگاه ابزاری، توجه به ذینفعان بخاطر کسب موفقیت عملکردی، سودآوری و رشد شرکت و سازمان است؛ ولی در دیدگاه هنجاری، توجه به ذینفعان ناشی از اعتقاد و باور به منافع مشروع آنهاست، خواه سازمان به آنها علاقمند باشد یا نباشد.
وی در نقد پرداختن به مسئولیت اجتماعی از منظر استراتژی ابزاری، اظهار داشت: در این استراتژی، سازمان‌ها نه بخاطر اعتقادشان به مسئولیت‌پذیری اجتماعی بلکه بخاطر اینکه در محیط رقابتی خودشان دست برتر داشته باشند و یا تنبیه نشوند، اقدام به ایفای نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌کنند و بیش از آنکه در عمل آنها شاهد رفتارهای اخلاقی و باور و اعتقاد به ایفای نقش مسئولیت اجتماعی باشیم، برخی فعالیت‌های نمایشی مسئولیت اجتماعی را بروز می‌دهند؛ چون معتقدند اگر به فضای مسئولیت‌پذیری اجتماعی وارد نشوند، برند و جایگاه خود را در بین مشتریان از دست می‌دهند. بنابراین امروز پرداختن به مسئولیت اجتماعی دیگر به یک حربه رقابتی برای برخی سازمان‌ها و شرکت‌ها هم تبدیل شده است تا بتوانند نزد شهروندان، مشتریان و مصرف‌کنندگان اعتباری کسب کنند، و این همان نگرش ابزاری به مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. هر چند که همین سطح از توجه به مسئولیت اجتماعی هم به نوبه خود می‌تواند برای ارتقای جایگاه توسعه پایدار کمک‌کننده باشد، اما کافی نیست.

رئیس دانشگاه تهران در تبیین استراتژی دانشگاه تهران در ایفای نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی نیز توضیح داد: رویکردی که باید در سازمان‌ها و نهادهای کشورمان جاری و ساری شود و دانشگاه تهران هم تلاش می‌کند آن را دنبال کند، ایفای نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قالب نگاه هنجاری است؛ یعنی پشتوانه‌های عقیدتی و باورهای عمیق سازمانی، دانشگاه تهران را به این سمت هدایت می‌کند که تأمین منافع ذی‌نفعان را به عنوان یک هدف مشروع خود دنبال کند و آن را به کلیه ذینفعان نزدیک و دور تسری بخشد.
دکتر مقیمی افزود: ما اگر در دانشگاه تهران خود را ملزم به دنبال کردن این نگرش می‌دانیم باید تلاش کنیم که موضوع ایجاد سرمایه اجتماعی و مسئولیت‌ها در تک تک ارکان دانشگاه و نهادها و سازمان‌هایی که در آن فعالیت می‌کنیم را توسعه دهیم. امروز هر چه جلوتر می‌رویم، بحث سرمایه اجتماعی و ایجاد مسئولیت برای تک تک افراد جامعه و شهروندان تبدیل به یک رویه معمول و همیشگی شده و باید تلاش کنیم این سطح مسئولیت را از سطح اقتصادی به یک موضوع داوطلبانه، ارادی و هنجاری تبدیل کنیم.
رئیس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: بنابراین باید به جای رویکرد واکنشی، مسئولیت اجتماعی استراتژیک را مورد توجه قرار دهیم؛ یعنی نقطه عزیمت ما برای پرداختن به مسئولیت اجتماعی بخاطر قانون آهنین مسئولیت‌پذیری اجتماعی که نهادهای دولتی بالای سرمان قرار داده‌اند، نباشد؛ بلکه پرداختن به این موضوع مهم باید در عمق استراتژی سازمانی ما نهادینه شود. آن موقع است که جنبه‌های اجتماعی می‌تواند به کمک جنبه‌های اقتصادی و محیطی، ما را به یک توسعه متوازن رهنمون کند.
وی با بیان اینکه «مسئولیت اجتماعی فراتر از اخلاق حرفه‌ای در سطحی عمل می‌کند که سازمان خود را در قبال جامعه مسئول می‌داند و به عنوان یک شهروند خوب شرکتی باید ایفای نقش کند»، تاکید کرد: در سطح عالی مسئولیت‌پذیری اجتماعی، همواره توجه به این است که سازمان‌ها باید از توجه صرف به منافع ذی‌نفعان لایه اول یا سازمانی، به توسعه منافع همه ذی‌نفعان و همه افرادی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم از خدمات و محصولات سازمان بهره‌مند می‌شوند، توجه داشته باشند.
دکتر مقیمی در تبیین چگونگی اعمال این رویکرد در دانشگاه تهران، بیان کرد: تلاش‌مان در دانشگاه تهران این است که خود را در قبال مسائل جامعه پاسخگو بدانیم؛ بنابراین در رویکرد دانشگاه کارآفرین، نوع رویکرد ما این نیست که بگوییم ما فقط در قبال دانشجویان، کارکنان و اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران مسئول هستیم و بخواهیم نسبت به مواردی نظیر اینکه دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی کجا مشغول می‌شود، چه عاقبتی پیدا می‌کند، آینده شغلی‌اش چه می‌شود و ارتباط بعدی او با دانشگاه چه خواهد بود، بی‌اعتنا باشیم. معتقدیم بی‌اعتنایی به این موضوعات با آنچه که در مفروضات مسئولیت اجتماعی در سطح ارادی تعریف می‌شود، مغایر است.
رئیس دانشگاه تهران تاکید کرد: ما باید تلاش کنیم ضمن اینکه محیط نزدیک خود (اساتید، دانشجویان و کارکنان) را مورد توجه قرار می‌دهیم، مسائل فارغ‌التحصیلان را هم درک کنیم و به شرایط و آینده‌ای که آنها پیش رو دارند هم فکر کنیم تا واقعاً بهترین فارغ‌التحصیلان مورد نیاز جامعه را تحویل دهیم. ما حتی در سطحی بالاتر تلاش می‌کنیم تا افرادی که تعامل‌شان با دانشگاه کمتر به ذهن می‌آید را نیز مورد توجه قرار دهیم و برای چالش‌ها و مسائل جامعه راهکار علمی پیدا نمائیم.
دکتر مقیمی در پایان از اردوهای جهادی به مدیریت بسیج دانشجویی در مناطق غرب کشور با اعزام گروه ۲۰۰ نفره از حوزه‌های تخصصی مختلف با مشارکت مالی و انسانی قشرهای مختلف دانشگاه تهران، به عنوان یک نمونه از مسئولیت‌پذیری اجتماعی نام برد و گفت: نتیجه این اردوهای جهادی، آن اتفاقی است که تحت عنوان اجتماعی شدن علم و دانش از آن نام می‌بریم. در این اردوهای جهادی تلاش می‌کنیم تا افرادی که از حداقل‌های کیفیت‌های زندگی بی‌بهره هستند، از خدمات دانشگاه تهران بهره‌مند شوند.
وی با اشاره به راه‌اندازی شبکه تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران، یک جنبه دیگر ایفای نقش مسئولیت اجتماعی دانشگاه تهران را پاسخ به چالش‌های پیش روی دستگاه‌ها از طریق این رسانه دانست و یادآور شد: تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران را به منظور پاسخ به چالش‌ها و موضوعات موجود از طریق بازنمایی دستاوردهای علمی دانشگاه و انتقال آنها به جامعه سازمانی و شهروندان راه‌اندازی کردیم و امیدواریم آنچه به عنوان عملکرد دانشگاه تهران بر جای می‌ماند بتواند به حل مسائل واقعی کشور کمک کند. آن وقت است که می‌توانیم مدعی شویم که علم و دانش توانسته است در تمام سطوح جامعه ورود کند و آحاد ملت، طعم علم را بچشند.
دکتر مقیمی در پایان تصریح کرد: موضوع مسئولیت اجتماعی یک موضوع صرفاً نمایشی نیست بلکه باید آن را تبدیل به فرهنگی کنیم که سازمان‌ها و نهادها در جای جای کشورمان این حس را داشته باشند که صرفاً نباید پاسخگوی ذی‌نفعان سطح اول (ذی‌نفعان داخلی نهاد خود) باشند، بلکه خود را در مقابل تک تک مسائلی که در جامعه ایجاد می‌شود و با توجه به مأموریت خود می‌توانند آن را دنبال کنند، مسئول بدانند و از این طریق به توسعه پایدار کشور کمک کنند.