دانشگاه نسل سوم؛ پیشروی از دانایی محوری به کارآفرینی

دکتر جهانگیر یداللهی فارسی، رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در گفتگو با شبکه اینترنتی دانشگاه تهران درباره ماهیت دانشگاه‌های نسل سوم و راه‌های رسیدن به استاندارد‌های این دانشگاه، گفت: دانشگاه‌های نسل اول یا دانشگاه آموزش محور مبتنی بر فعالیت‌های تعلیمی، دانشگاه‌های نسل دوم با ظهور تحقیقات پایه شکل گرفتند و عموماً پژوهشی و مبتنی بر فعالیت‌های تحقیقاتی هستند و دانشگاه‌های نسل سوم با ظهور تحقیقات کاربردی و نیازمحور شکل گرفتند و عموماً کارآفرین و مبتنی بر حل مسائل جامعه با رویکرد علمی و نظام یافته و در تعامل با محیط پیرامونی هستند.
دانشگاه نسل سوم، دانشگاهی مبتنی بر کارآفرینی و تولید ثروت است که امروزه توانسته اقتصاد کشور‌ها را متحول کند به گونه‌ای که بسیاری از کشور‌ها برنامه‌های اقتصادی خود را بر مبنای آن‌ها تنظیم می‌کنند.
 

* دانایی کافی نیست؛ توانایی بدهیم

رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران با انتقاد از دانشگاهی که فقط به دانایی متمرکز است و به توانایی نمی‌اندیشد، گفت: ما دانایی به دانشگاه می‌دهیم، ولی توانایی نمی‌دهیم؛ توانایی به معنای "دانش را در عمل به کار بستن برای حل مسئله".

دکتر جهانگیر یداللهی فارسی در ادامه تاکید کرد: مأموریت دانشگاه‌های نسل اول، آموزش و ارائه مدرک به دانش آموختگان بود؛ بعد شروع به تولید علم کردند و در خصوص چالش‌ها و مشکلات موجود، پژوهش انجام دادند که ملموس‌ترین این موضوعات، یافتن درمان برای بیماری‌ها و حل معضلات حوزه صنعت، ترافیک، آلودگی هوا و … بود، در ادامه کم کم ماهیت پژوهش در دانشگاه‌ها فرق کرد و علت انجام پژوهش، دنبال کردن علایق پژوهشگر و ارضای اشتیاق آن‌ها بود.

وی افزود: در کنار این جریان، اقتصاددان مطرحی همچون شومپیتر این موضوع را به مبارزه کشید که چرا متخصصان و کارشناسان ما با وجود فراگیری آموزش‌های عالی و تبدیل شدن به پژوهشگران خوب، در عمل ناکارآمد هستند و وقتی مسئله مهمی در صنعت و جامعه به وجود می‌آید با اینکه با تخصص شأن همخوانی دارد، از حل آن عاجز هستند؟؛ این سوال را برخی مدیران شرکت‌ها هم مطرح کرده و می‌گویند ما با اینکه بهترین دانش آموختگان از بهترین دانشگاه‌ها را استخدام می‌کنیم باز باید چند ماه دوره کارآموزی برای آن‌ها طراحی کنیم و مستقیم نمی‌توانیم به آن‌ها کاری محول کنیم، چون فرایند آموزش آن‌ها نقص دارد؛ در اینجا شومپیتر اعتراف می‌کند، ما دانایی به دانشگاه می‌دهیم، ولی توانایی نمی‌دهیم.

این استاد دانشگاه تهران، گزینه مهم بعدی پس از دانش را برای یک دانش آموخته دانشگاهی "مهارت آموزی" و سپس "نگرش" ذکر کرد و گفت: اگر فردی نگرش مثبتی به جامعه، آینده و زندگی نداشته باشد، هر چقدر هم عالم باشد، فایده‌ای ندارد؛ ولی با نگرش مثبت و داشتن احساس وظیفه و مسئولیت اجتماعی، دانش آموخته و پژوهشگر ما به دنبال رفع مشکلات جامعه‌ای می‌رود که در آن رشد کرده و تربیت شده و سعی می‌کند در توسعه، رفاه و پیشرفت این جامعه مشارکت داشته باشند.
 

* چگونه دانشگاه، کارآفرین می‌شود

رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در ادامه گفت: دانشگاه‌ها در نهایت به این نتیجه رسیدند که اگر فردی را آموزش دهند تا تبدیل به پژوهشگر خوبی شود، باید در کنار این دانش آموزی، مهارت و نگرش لازم را در او ایجاد کرد که این مهارت و نگرش همان "کارآفرینی" است.

دکتر یداللهی فارسی به راه رفته دانشگاه‌های مطرح خارجی اشاره کرد و گفت: در سال ۱۹۱۸ رئیس دانشگاه ام آی تی طی یک سخنرانی در جمع دانشگاهیان، با اشاره به گنجینه عظیم علوم دانشگاهی و بهره‌گیری از بهترین متخصصان دانشگاهی، تاکید می‌کند باید این منابع در خدمت پیشرفت جامعه باشد لذا باید از مالکیت فکری صاحبان دانش محافظت کرد یعنی بخشی از دانش فنی تولید شده ناشی از سفارش کار از بیرون دانشگاه، باید متعلق به استاد و تیم تحقیقی او، بخشی سهم دانشگاه و بخشی هم مختص تأمین کننده مالی کار، باشد.

وی ادامه داد: با تصویب یک آئین‌نامه در این خصوص، جریانی در دانشگاه استارت خورد که در آن نتایج علمی به فناوری تبدیل شدند و این فناوری‌ها، زمینه تأسیس شرکت‌ها را فراهم کرد و در ادامه شرکت‌های دانش بنیان توسط دانشجویان و دانش آموختگان تأسیس شد، ولی اینکه چرا آن دانشگاه‌ها این مسیر را طی کردند و ما نرفتیم، به مکانیسم‌های داخل دانشگاه و محیط برمی گردد؛ آن‌ها مکانیزم‌ها را فراهم و قانون مالکیت فکری را تقویت کردند و بعد از آن هم دولت آمریکا قانون حقوق مالکیت فکری را در کشور تصویب و اجرایی کرد؛ قانونی به نام "بای دال" که می‌گوید مالکیت فکری باید در بین ذینفعان تقسیم شود تا انگیزه ایجاد کند.
 

* ایجاد انگیزه؛ لازمه داشتن دانشگاهی کارآفرین

وی گفت: ایجاد انگیزه احتیاج به یک سری مقدمات دارد، مثلاً امکان انجام تحقیقات و داشتن آزمایشگاه بین رشته‌ای، نهراسیدن از سرمایه گذاری خطرپذیر و شکست خوردن در High-Tech؛ مجموع این اقدامات باعث شد نوآوری‌های تکنولوژیک از دانشگاه بیرون آمد، شرکت‌ها به دانشگاه آمدند و با آن قرارداد بستند و سفارش پژوهشی دادند و دانش فنی خریدند و از دانشگاه خواستند در این رقابت به آن‌ها کمک کند.

رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، نکته مهم دیگر برای تبدیل یک دانشگاه به نهادی کارآفرین را پیوند خوردن آن با مسائل صنعت، جامعه و دولت دانست و افزود: در رشته‌ای مانند آموزش پزشکی، دانشجو در کلاس مفاهیم تئوری را می‌خواند و در بیمارستان، واحد‌های عملی و تخصصی را فرامی گیرد؛ این نوع آموزش را باید در سایر رشته‌ها هم ایجاد کنیم و همه رشته‌ها باید با مسائل واقعی که بعداً با آن‌ها سروکار خواهند داشت، آشنا شوند؛ در گام بعدی باید مسائل و معضلات صنعت، جامعه و دولت را که به راه حل عملی نیاز دارد به عنوان موضوع پژوهشی به دانشگاه ارائه داد تا روی آن کار شود و نتایج تحقیقات را به کاربر یا صاحب مسئله منتقل کرد.

دکتر یداللهی فارسی تاکید کرد: باید به دانشجویان کمک کرد تا دانش، مهارت و نگرش کارآفرینی را در هر رشته‌ای که هست، کسب کنند، سپس با شناسایی یک مساله در بازار طی دوران دانشجویی، برای راه حل آن دست به نوآوری بزنند و با طراحی یک کالا یا خدمتی حتی با وجود آزمون خطا کردن مکرر، موفق شوند شرکت خود را ثبت و تأسیس کنند و آنگاه که مطمئن شدیم می‌توانند در جامعه روی پای خود بایستند، آن‌ها را فارغ‌التحصیل کنیم تا وارد بازار شوند.

این استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: دانشگاه کارآفرین باید از محل فروش تکنولوژی دانش فنی و پژوهش‌های کاربردی بتواند مسائل مالی خود را حل کند و در این مسیر متکی به بودجه دولت و پول نفت نباشد، برای این کار باید در ساختار‌ها و فرایند‌های دانشگاهی تغییراتی رخ دهد؛ مثلاً واحد‌هایی در دانشگاه داشته باشیم که تحقیقات بازار را انجام دهد و شناسایی و حل مسائل موجود در کشور که نیاز به پژوهش دارند را به این واحد‌ها تفویض کرد؛ برای این کار هم باید معضلات را به پژوهش‌های کلان و آن‌ها را در گام بعد به پروژه‌های کوچک تبدیل و در بین رشته‌ها و دانشکده‌ها تقسیم کرد، ولی برای اینکه این اتفاق بیفتد باید در استاد و دانشجو انگیزه ایجاد کرد؛ همین هدایت دانشجو به سمت نوآوری و کارآفرینی و کمک به حل مسائل جامعه می‌تواند امتیازی برای استاد در فرایند استخدام شدن در هیأت علمی دانشگاه باشد نه تعدد مقاله و شرکت در سمینار و....

وی افزود: از سوی دیگر باید فضای لازم را هم برای دانشجویان فراهم کنیم تا شرکت و مؤسسه خود را تأسیس کنند و با دادن مشاوره‌های مالی، علمی و حقوقی به آنها، در ایجاد ارتباط با بازار و صنعت، در کنارشان باشیم و در عین حال در دانشگاه هم فضایی ایجاد کنیم که نمایندگان موفق صنعت با حضور در دانشگاه، تجربیات خود را به دانشجویان منتقل کنند.

دکتر یداللهی فارسی با تاکید بر اینکه باید هر قانونی را که در دانشگاه مزاحم و مخل کارآفرینی است، به عوامل پیش برنده تبدیل کنیم، افزود: از طرف دیگر اگر سیاست‌گذاران می‌خواهند کارآفرینی رشد کند باید بازار را رقابتی کنند، مسائل و مشکلاتی مانند فقرزدایی و چالش‌های مهم همچون آلودگی هوا، کم آبی و … را به دانشگاه هدایت کنند و به عنوان پروژه‌های کلان در اختیار دانشگاه قرار دهند و در این مسیر کافی است تنها بخشی از هزینه‌هایی که به سازمان‌ها اختصاص می‌دهیم و نتیجه‌ای هم ندارد را در اختیار دانشگاه قرار دهیم و از آن راه‌حل بخواهیم.
 

* بازار کارآفرینی دانشگاهی را رقابتی کنیم

رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، یکی از فاکتور‌هایی که می‌تواند باعث انگیزه بخشی به دانشگاه‌ها و پژوهشگران شود را رقابتی کردن بازار کارآفرینی دانشگاهی دانست و گفت: این به آن معنی است که هر دانشگاهی که بیشتر مسئله حل کرده و راه حل ارائه داده است و پایدارتر باشد به او درجه پژوهشی بالاتری داد و از طرف دیگر صنایع و سازمان‌ها فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایی را جذب کنند که در حل مسائل جامعه موفق عمل کرده‌اند و بطور کلی مجموعه نیرو‌های درونی و بیرونی، دانشگاه را به این سمت جهت دهد که به سرعت به سمت کارآفرینی برود.
 

* دانشگاه تهران؛ پیش به سوی کارآفرینی

دکتر یداللهی فارسی در ادامه به جهت‌گیری دانشگاه تهران در رسیدن به استاندارد‌های یک دانشگاه نسل سوم پرداخت و گفت: هر چند دانشگاه تهران از دانشگاه‌های پیشرو دنیا مانند ام آی تی و … عقب‌تر است، ولی با دانشگاه‌های داخل کشور و منطقه از این لحاظ، فاصله‌ها دارد؛ بطوریکه چندین بار اساتید دانشگاه‌های کشوری مانند ترکیه که نه تحریم و نه مشکلات اقتصادی ما را دارند و با دانشگاه‌های دنیا ارتباط شأن برقرار است، در کنفرانس‌ها و نشست‌های مشترک گفته‌اند؛ اگر دولتشان آن‌ها را حمایت کند ممکن است چند ده سال دیگر به رشد و دستاورد‌های دانشگاه تهران برسند.

رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران درباره اقدامات این دانشکده گفت: دانشکده کارآفرینی، برنامه‌های متعددی برای اثرگذاری هم در داخل دانشگاه تهران و هم در آموزش عالی کشور و سطح جامعه داشته و دارد که یکی از این برنامه‌ها این بود که ماینر‌های کارآفرینی برای رشته‌های تحصیلی تعریف کنیم تا هر دانشجویی در هر رشته تحصیلی بتواند یک بسته ۲۰ تا ۳۰ واحدی درس کارآفرینی در این دانشکده بگذراند و درس‌ها را طوری برنامه‌ریزی کردیم تا بتواند مهارت‌های لازم برای شناسایی نیاز بازار، طراحی محصول، مطالعه امکان‌سنجی آن نوآوری، مطالعات بازار، بازاریابی، تیم سازی و … در آن بسته آموزشی قرار بگیرد.

وی افزود: از سوی دیگر برای دانشجویی هم که علاقمند به این موضوع نیست یا ضرورت آن را درک نکرده یا اولویتش چیز دیگری است، یک سری دوره‌های کوتاه مدت را تعریف یا سمینار‌های آموزشی تخصصی با حضور کارآفرینان موفق یک صنعت را برگزار کردیم؛ اقدام بعدی استقرار برخی دانشجویان در مرکز رشد دانشگاه بود که در این حالت چالش‌های علمی توسط پارک علم و فناوری بسته به موضوع به دانشکده‌های مربوطه ارجاع داده می‌شود تا راه حل بیابند و همه این اقدامات چه در سطح دانشگاه و چه در بیرون آن با هدف مبادله تجارب است.
 

* کارآفرینی با رویکرد مسئولیت اجتماعی؛ مساله این است

دکتر یداللهی فارسی، هدف دانشگاه تهران را کارآفرینی با رویکرد مسئولیت اجتماعی دانست و گفت: به زبان ساده دانشگاه می‌خواهد در حل معضلات کشور، فقرزدایی و تولید علم که گره‌گشای مسائل کشور است، مشارکت کند و رئیس دانشگاه برای حل مشکلات در حوزه‌های مختلف اعلام آمادگی کرده است؛ لذا کار دوم سیاست گذاران این است که مشوق‌هایی در اختیار سازمان‌ها و صنایع قرار دهند بطوریکه هر سازمان و صنعتی که مسئله خود را به دانشگاه تحویل داد و بودجه هم برای دانشگاه و تیم تحقیقاتی تعیین کرد، بتواند از معافیت مالیاتی برخوردار شود و یا تشویق بودجه‌ای بگیرد و از سوی دیگر هم دولت با رقابتی کردن بازار بتواند به دانشگاه کمک کند.