اندازه‌گیری قند بزاق با همکاری دو دانشگاه کشور

دکتر فرنوش فريدبد اظهار کرد: براي رسيدن به اين موفقيت مراحل مختلفي اعم از تست‌هاي آزمايشگاهي و کلينيکي مختلف انجام شد. کارآزمايي‌هاي باليني متنوعي هم در پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشکي تهران طراحي و انجام شد.

وي ادامه داد: در حال حاضر هم‌چنان اين پروژه بسيار سنگين و مهم و ارزشمند در حال مطالعات بيشتر آزمايشگاهي و باليني براي ورود به بازار است. هر چند در اين راه با شکست‌هاي بسياري روبرو شديم و گاهي مجبور به تغيير روش و ساخت چندين ورژن از پروتوتايپ دستگاه شديم، اما هيچ‌گاه دلسرد نشديم و کوشش‌هاي محققان و همکاران درگير در پروژه بالاخره نتيجه داد.

اين عضو هيئت علمي پرديس علوم دانشگاه تهران با بيان اين‌که اندازه‌گيري قند بزاق ايده‌اي بود که در زمان آغاز مخالفان بسياري چه در خارج و چه در داخل کشور داشت و گاهي مقالاتي يافت مي‌شد که مطالعاتي انجام داده بودند و اين موضوع را رد کرده بودند يا برخي ديگر با معرفي ابزار يا حسگري تعدادي تست پراکنده انجام داده بودند که نتايج کمي قابل بحث بود، اين ايده نحوه جمع‌آوري نمونه و اين روش اندازه‌گيري جديد توسط پژوهشگران ايراني براي نخستين بار بيان شد.

دکتر فريدبد خاطرنشان کرد: البته ايده اندازه‌گيري قند به روش‌هاي غير تهاجمي در آن زمان تازه مطرح شده بود و بدليل کامپوزيشن ساده‌تر اشک، محققان  روش‌هايي را که بتواند قند را در اشک چشم اندازه‌گيري کند، مطرح مي‌کردند.

عضو بنياد ملي نخبگان با بيان اين‌که بيماران ديابتي ناگزير از اندازه‌گيري چندين باره قند خون در طول شبانه‌روز هستند، افزود: اين موضوع در درازمدت به کاري دردناک براي فرد بيمار تبديل مي‌شود و ضرورت اين موضوع وقتي کودکان و سالمندان ديابتي را درنظر بگيريم اهميت بيشتري پيدا مي‌کند. از اين‌رو دنيا به‌دنبال روش‌هاي غيرتهاجمي است و در نظر دارند ميزان قند را در ساير مايعات بيولوژيکي بدن اندازه‌گيري کنند.

دکتر فريدبد سنسورهاي پوشيدني نظير عينک يا انواع لنزها را از جمله روش‌هاي غيرتهاجي ديگر دانست و خاطرنشان کرد: در اين پروژه کمپاني‌هاي معتبري از انگلستان، آمريکا، آلمان، تايوان و ... بدنبال پيدا کردن تکنولوژي اندازه‌گيري غيرتهاجمي قند بزاق بودند و وقتي خبر اين دستگاه در سايتي که گجت‌هاي پزشکي را معرفي مي‌کند، منتشر شد، ايميل‌هاي متعددي براي همکاري‌هاي مشترک يا خريد دانش فني اين پروژه دريافت مي‌کرديم.

وي ادامه داد: کمپاني‌هاي بزرگ دنيا نظير کمپاني Abbot که بر روي حسگرها و ابزارهاي اندازه‌گيري سريع و در محل کار مي‌کنند هم‌اکنون يک پروژه مشترک با کمپاني اپل دارند که بر آن اساس در آينده تلفن‌هاي همراه قادر به اندازه‌گيري ميزان کلسترول، قند و ... باشند به عبارتي عنوان مي‌کنند «شما بر روي گوشي همراهت تف کن تا به شما بگوئيم سالم هستيد يا خير».

اين عضو هيئت علمي پرديس علوم دانشگاه تهران با بيان اين‌که بزاق و بايومارکرهاي موجود در آن، دنيايي را به روي دانش پزشکي باز کرده‌اند، افزود: در پزشکي امروز اندازه‌گيري بايومارکرها در بزاق و در بازدم مطرح است، تنوع زيادي از غدد بزاقي در دهان موجود است که هر کدام از آن‌ها با ترکيب خاصي بزاق ترشح مي‌کنند به کمک اين تست‌ها حتي مي‌توان طول مدت ابتلا به بيماري ديابت را نيز مشخص کرد و ما يکسري ارتباطات با ميزان HbA۱c پيدا کرده‌ايم.

دکتر فريدبد گفت: روزي که اين پروژه را شروع کرديم، ارتباط بين قند بزاق و قند خون شايد حدود ۰.۲ و ۰.۳ بود، اما هم‌اکنون به اعداد قابل قبولي براي ورود حسگر به بازار دست يافته‌ايم. البته براي تجاري‌سازي و ورود به بازار به سرمايه‌گذاري نياز داريم. بعد از درج خبر پروژه ما در کنفرانس‌هاي علمي ديابت و نيز در سايت مدگجت، يک کمپاني آمريکايي با عنوان IQTest بر روي سايتي اطلاع‌رساني کردند که آن‌ها نيز در حال کار کردن بر روي حسگر سنجش قند بزاق هستند و تا دوسال ديگر (يعني حدودا سال ۲۰۱۶) دستگاه وارد بازار مي‌شود که البته هنوز نشده است! و من بسيار خوشحال شدم که بالاخره جوامع علمي قبول کردند که نمونه بزاق قابل مطالعه است. البته هنوز دستگاه معتبري که بتواند در دسترس بيماران قرار بگيرد، به بازار مصرف معرفي نشده است. مطالعات در اين زمينه همچنان در کشور ما و در ساير کشورها ادامه دارد.

وي دستگاهي براي تشخيص افتراقي بين سوءمصرف داروهاي سولفونيل اوره از بيماري انسولينوما (شايعترين تومور سلول جزاير لانگرهانس) را نيز از ديگر پروژه‌هاي قديمي مشترک پرديس علوم دانشگاه تهران و پژوهشگاه علوم غدد دانشگاه علوم پزشکي تهران دانست و خاطرنشان کرد: سولفونيل اوره‌ها يک دسته از داروهاي ديابتي پُرمصرف هستند. عارضه مهم سوء مصرف اين داروها افت قند خون(هيپوگليسمي) در بيماران ديابتي است که گاهي باعث به کما رفتن بيماران نيز مي‌شود. بيمار با افت شديد قند خون به مرکز اورژانس مي‌رسد، تشخيص بين سوءمصرف دارو و مواردي چون بيماري انسولينوما که پانکرانس انسولين بيش از حد ترشح مي‌کند، براي پزشک حياتي است.

عضو بنياد ملي نخبگان با بيان اين‌که در هر کدام از موارد درمان خاصي از جراحي تا درمان ساده وجود دارد، گفت: ميزان سولفونيل اوره با تست‌هاي آزمايشگاهي موجود ظرف ۴۸ ساعت اندازه‌گيري مي‌شود، اما با روش جديد طراحي شده ظرف ۲۰ دقيقه پاسخ گرفته مي‌شود.

دکتر فريدبد با اشاره به وجود سنسورهاي ديگري براي اندازه‌گيري رنگ‌ها در مواد غذايي، افزود: در حال کار کردن براي تشخيص زعفران‌هاي تقلبي از تارترازين(ماده غير مجاز) در پفک، ژله و مواد غذايي نظير چاي‌هاي زعفراني به کمک کيت‌هاي تشخيصي چشمي هستيم.

وي با تأکيد بر ضرورت حمايت و همکاري ميان بخش‌هاي مختلف اعم از طراحي صنعتي، تجاري‌سازي و ... افزود: در دانشگاه MIT حدود هزار تا دو هزار پروژه حمايت مي‌شوند تا شايد از اين تعداد يک محصول مفيد خارج و براي آن سرمايه‌گذاري شود.

عضو هيئت علمي پرديس علوم دانشگاه تهران، ساخت کيت‌هاي اندازه‌گيري کورتيزول را از ديگر برنامه‌هاي گروه تحقيقاتي خود برشمرد و با بيان اين‌که در ساخت اين کيت‌ها طراحي‌هاي مختلفي انجام مي‌شود، افزود: زماني شرکت‌ها در ايران دستگاه‌ها و کيت‌هاي آزمايشگاهي تشخيصي را به صورت بالکي وارد مي‌کردند، اما با افزايش قيمت دلار و هزينه تمام شده عليرغم وجود وسايل و تجهيزات وارد کردن کيت‌هاي تشخيصي مقرون به صرفه نيست. از اين‌رو تقاضا براي توليد کيت‌هاي داخلي حالا به کمک مهندسي معکوس يا يافتن فرمولاسيون بومي بالا رفته است که ما در اين مسير حرکت کرديم.

دکتر فريدبد با بيان اين‌که تاکنون توانسته‌ايم تعداي از کيت‌ها را با فرمولاسيون خودمان توليد کنيم، گفت: اين کيت‌ها با کاربرد در آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي بيوشيمي يا پاتوبيولوژي است. به‌عنوان مثال يک کيت براي تشخيص خون مخفي در مدفوع استفاده مي‌شود.

وي با بيان اين‌که به دنبال اين هستيم تا سبد محصولاتمان را افزايش دهيم، افزود: هم‌اکنون دو پروژه با پژوهشگاه رويان براي تشخيص زودهنگام انواع سرطان‌ها و آلزايمر داريم که يکي از طريق بايومارکرهاي جنرال سرطان است.

عضو هيئت علمي پرديس علوم دانشگاه تهران در بخش ديگري از سخنانش، نبود زبان مشترک براي انتقال مفاهيم در پروژه‌هاي بين رشته‌اي را از مشکلات موجود دانست و گفت: همين مشکلات سبب خستگي پژوهشگران در پروسه تحقيقاتي مي‌شود.

دکتر فريدبد با اشاره به همکاري نزديک موسسه الکتروشيمي دانشگاه تهران با پژوهشگاه غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشکي تهران از سال ۲۰۱۰ تاکنون خاطرنشان کرد: رئيس پژوهشگاه دکتر لاريجاني همواره ديد مثبتي به علوم پايه در پزشکي دارند و به تحقيقات در اين زمينه بسيار اهميت مي دهند.

وي با بيان اين‌که امروزه نقش علوم پايه در علوم پزشکي دنيا بسيار پررنگ شده است، يادآور شد: در دنياي امروز گرايش‌هاي مختلف علوم پايه بيش از پيش برجسته شده است و هم‌اکنون شاهد اثرات علوم پايه در زمينه‌هاي مختلف اعم از علوم فني مهندسي و بحث انرژي‌هاي نو تا علوم پزشکي و داروسازي و ... هستيم.