دکتر اصغر طارمیان: وظیفه استاد، نشان دادن مسیر موفقیت است/ صداقت، شفافیت، دلسوزی، احترام و شهامت «گفتن نمی‌دانم»، منش و رفتار اصلی استاد است/ کرونا ثابت کرد «همهمه حضور دانشجو» در دانشگاه جایگزینی ندارد

در ادامه سلسله گفت‌وگوهای روابط عمومی دانشگاه تهران با برگزیدگان هشتمین جشنواره آموزش، فاطمه علی‌زاده، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، با دکتر اصغر طارمیان، دانشیار پردیس کشاورزی و منابع طبیعی در خصوص تجارب آموزشی، نحوه مدیریت کلاس، یادگیری دانشجویان و تجارب کلاس‌های مجازی به گفت‌وگو پرداخته است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
 

• لطفاً به‌عنوان نخستین پرسش، درباره رشته تخصصی و کاربرد واحدهایی که تدریس می‌کنید توضیح دهید.

رشته بنده علوم و صنایع چوب و کاغذ در دانشکده منابع طبیعی زیر مجموعه پردیس کشاورزی و منابع طبیعی است. واحدهایی که تدریس می‌کنم در ارتباط با فناوری چوب، خشک کردن چوب و حفاظت و اصلاح چوب با این رویکرد که ما منابع چوبی محدودی داریم، حتی در کشورهایی که منابع جنگلی عظیم دارند، سعی می‌کنند که بحث فناوری، حفاظت و اصلاح چوب را جدی بگیرند. هدف این است که از زمانی که درخت قطع می‌شود، پروسه و روش خشک‌کردن چوب، آماده‌سازی برای تولید مبلمان و سازه‌های چوبی، به‌نحوی باشد که کمترین ضایعات و هدر رفت را داشته باشد و از این منبع به‌گونه‌ای شایسته استفاده شود.
چوب در صنایع مختلفی همچون کاغذسازی، مبلمان، اوراق فشرده، صنایع بهداشتی، عمران و غیره استفاده می‌شود، اما به‌رغم مزایایی که دارد، معایب و مشکلات ماده چوبی باعث شده است که کاربرد آن کمی محدود شود. مقاوم نبودن در برابر آتش، تخریب‌پذیری چوب در مقابل آفات، حساسیت چوب به جذب رطوبت مواردی است که کاربرد چوب را محدود می‌کند و از عمر سازه‌های چوبی می‌کاهد.
در واحدهایی که تدریس می‌کنم راهکارهای حفاظت و اصلاح چوب با هدف بهبود خواص ماده چوبی ارائه می‌شود، در واقع ما به دانشجویان یاد می‌دهیم که چگونه با روش‌ها و تکنولوژی‌های روز دنیا چوب را حفاظت کنند تا در مقابل آتش، رطوبت و موریانه بیشتر عمر کند و به بهترین نحو استفاده شود. همچنین هدف این است که ما بتوانیم با تغییر خواص چوب، عمر سازه‌های چوبی را از ده سال به چهل تا پنجاه سال افزایش دهیم و این خواص را طوری تغییر بدهیم که بتواند نیازهای صنایع مختلف را در کاربردهای ویژه برطرف کند.
 

• در این مدتی که تدریس می‌کردید، لطفاً در مورد تجارب آموزشی خود، جایگاه استاد و نکات مهم آموزشی در طول دوران تدریس توضیح بفرمائید.

در مورد تدریس و جایگاه استاد، مسائلی که مطرح می‌کنم صرفاً جهت یادآوری است و قطعاً اغلب همکاران محترم کم و بیش با این مسائل آشنا هستند. بنده چند رفتار و منش را در حین تدریس و در کلاس‌های درس در نظر می‌گیرم.
نکته اول «صداقت» است با دانشجو باید کاملاً صادق بود و این صداقت باید به نحوی باشد که به خود دانشجویان نیز تسری پیدا کند که بدانند استاد صداقت را به هر چیزی ترجیح می‌دهد و این‌گونه نباشد که دانشجو از ترس سرزنش استاد به‌خاطر خطایی که کرده است، از گفتن حقیقت ماجرا امتناع کند. این مسأله را به دانشجویان گوشزد کرده‌ام که ابتدای هر کلاس اگر مشکلی دارند صادقانه به استاد بگویند تا بعداً مشکلات بیشتری پیش نیاید.
نکته دوم «شفافیت» در همه مسائل مربوط به درس است، اگر استاد اطلاعاتی را در مورد مسائل آموزشی دارد، باید به‌صورت شفاف در اختیار دانشجویان قرار بدهد و این شفافیت در اعلام نمره دانشجویان می‌تواند خیلی مهم باشد. در زمان اعلام نمره و ارزشیابی فعالیت‌ها و تکالیف دانشجویان، ریز نمرات و جزئیات را تماماً در یک فایل آماده می‌کنم تا مشخص شود نمره‌ای که برای یک دانشجو ثبت شده، نحوه عملکرد و نتیجه فعالیت‌های مختلف او بوده است. بنابراین، اینکه فقط نمره پایان‌ترم را وارد کنیم، گاهی اوقات موجب اعتراض دانشجو می‌شود، اما اگر با جزئیات نشان داده شود معلوم می‌شود که مثلاً چرا برخی از دانشجویان به‌رغم اینکه امتحانات پایان‌ترم را به‌خوبی پاس نکرده‌اند، اما نمره قابل قبولی را نسبت به دیگر دانشجویان اخذ کرده‌اند. همچنین در مقابل اعتراض دانشجو، بهتر است به آنها فرصتی داده شود تا برگه امتحانی خود را ببینند تا هدف یادگیری که مهم‌تر از کسب نمره است، پیاده شود.
نکته سوم «دلسوزی» است، دانشجو باید احساس کند استاد دلسوز سرنوشت و یادگیری او است و این را دانشجویان با ضریب هوشی‌ای که دارند، به وضوح متوجه می‌شوند که استاد دلسوز آنهاست یا فقط برای رفع تکلیف در کلاس حضور دارد. بنابراین، من در اولین جلسه کلاس، به اهداف و اهمیت آن درس و راهنمایی که دانشجویان تا زمان فارغ‌التحصیلی مسیر را بدانند و در آن سمت حرکت کنند، می‌پردازم. تمام مسائلی که مرتبط به آن رشته است و باعث می‌شود دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی توانمند باشد و احساس مفید بودن داشته باشد، بنده به دانشجو ارائه می‌دهم و گاهی اوقات آن بی‌رغبتی که به رشته و کلاس داشتند، در بسیاری از آنها تغییر پیدا کرده است.
نکته چهارم «احترام» به نظر دانشجو، وقت و عقیده او است، به هیچ عنوان نگاه از بالا به پایین جوابگو نیست و نه اخلاق حرفه‌ای نه اخلاق اسلامی حکم می‌کند که استاد به این صورت رفتار کند. باید به دانشجو و نقد و نظراتش احترام گذاشت تا دانشجو احساس نکند که محکوم به قبول نظرات استاد است، حتی نظرات علمی، همیشه به دانشجویان عنوان می‌کنم اگر استاد تمام حرفی می‌زند به این معنی نیست که کاملاً درست است و اگر نقد و یا نظری دارید به استاد بیان کنید که اشتباه می‌کند. این موضوع به این خاطر است که دانشجو احساس کند حق رأی و نظر دارد و محکوم نیست که نظرات استاد را قبول کند. مسأله احترام به دانشجو مصداق‌های مختلفی دارد، مثلاً عدم حضور استاد در کلاس درس، بنده همیشه از قبل با نمایندگان و دانشجویان در ارتباط هستم تا اگر مشکلی پیش آمد و نتوانستم در کلاس درس حاضر شوم، به آنها اطلاع دهم.
نکته پایانی «شهامت گفتن نمی‌دانم»، امروزه مباحث علمی گسترش پیدا کرده و خیلی از دانشجویان پرسشگر شده‌اند و سوالات مختلفی ممکن است پرسیده شود، اینکه ما تصور کنیم استاد باید جوابگوی همه سوالات باشد، اشتباه است. زمانی‌که دانشجویان سوال می‌پرسند مواقعی‌که بتوانم جواب قانع‌کننده و علمی می‌دهم و اگر احتیاج داشته باشم که بررسی کنم از آنها می‌خواهم که جلسه آینده جواب بدهم و یا دانشجویان را ارجاع می‌دهم و می‌گویم نمی‌دانم یا درخواست می‌کنم که به دنبال پاسخ بروند و تحقیق کنند. به هر حال اینکه به دانشجو گفته شود نمی‌دانم و یا اطلاعی ندارم، دلیل بر کم سوادی و یا بی‌سوادی استاد نیست.
 

• نقش استاد و دانشجو در مدیریت و پیشبرد برنامه‌ها در کلاس‌هایتان چگونه است؟

زمانی‌که کلاس‌ها حضوری بود، برگزاری کلاس به‌صورت دانشجو محور و فعالیت‌های کلاسی نیز بیشتر بوده است و الان هم سعی بر این است که این برنامه پیاده شود. به هر حال دانشجو، جوینده علم است و در آینده سیستم به سمتی خواهد رفت که عمده مطالب و اداره کلاس با دانشجو باشد. بنابراین، بنده چه قبل از شیوع کرونا و چه بعد از آن، یک موضوع تحقیق کلاسی را به‌صورت گروهی به دانشجو واگذار می‌کردم و ممکن بود در پایان ترم یک دانشجو چهار تا پنج موضوع را تحقیق کرده باشد.
باید گفت این دانشجو محوری گاهی برای استاد هم مفید است و یک سری مطالب را کسب می‌کنند که از آن اطلاع نداشتند، دانشجو هم ممکن است در حین تحقیق و وارد شدن به صنعت با مسأله‌ای روبه‌رو شود که مسیر زندگی و شغلی‌اش تغییر پیدا کند. بنابراین، دانشجو محور بودن هم به دانشجو برای یادگیری بهتر و هم به استاد برای بیشتر شدن تجارب و دانش کمک می‌کند.
 

• در رابطه با یادگیری دانشجویان در کلاس‌ها (یادگیری عمیق، مدیریت کلاس، کارگروهی، نحوه تدریس و..) تجارب و یا نظر خود را ارائه فرمائید.

کارگروهی که تا اندازه‌ای در جامعه ما هم کمرنگ است، دانشجویان باید آن را از همین محیط دانشگاه یاد بگیرند، به واسطه کارگروهی ممکن است اتفاقاتی برای دانشجویان پیش بیاید و یک سری مهارت‌ها را از یکدیگر کسب کنند. در رابطه با یادگیری عمیق، تمامی مسائل را به‌صورت کاربردی به دانشجویان یاد می‌دهم تا اینکه صرفاً تئوری باشد و به دلیل اقتضائاتی که این رشته در ارتباط با صنعت دارد، عیناً موضوعات را به‌صورت کاربردی مطرح می‌کنم. یکی از موضوعات نمایش فیلم است که دانشجویان در کلاس چندین فیلم می‌بینند و باعث می‌شود آن چیزی را که می‌بیند سال‌ها در ذهنشان ماندگار شود و دیگر بازدیدهای علمی است که بنا بر نظر دانشجویان فارغ‌التحصیل، آن بازدیدها هم در ایجاد انگیزه و هم در یادگیری خیلی تأثیرگذار بوده و همچنین باعث شده تا دیدشان نسبت به رشته و بازارکار باز شود و مسیر شغلی خودشان را انتخاب کنند.
بنابراین، بنده سعی می‌کنم برای همه کلاس‌ها از همان ابتدا واحدهای آزمایشگاهی بگیرم، با وجود محدودیت‌هایی که برای این کلاس‌ها وجود دارد، استاد باید تلاش کند محدودیت‌ها و موانع را بردارد به نحوی‌که دانشجویان کارهای عملیاتی را خوب یاد بگیرند. همچنین در بازدیدهای علمی برخی مشکلات برای استاد وجود دارد، اما پیشنهاد می‌شود تا برای هر واحد حتماً یک بازدید از جامعه و صنعت گذاشته شود، این موضوع کیفیت درس را بسیار بالا می‌برد.
 

• لطفاً چگونگی وضعیت آموزش و بازدهی استادان و دانشجویان را در یکسال اخیر و دوران کرونا توصیف کنید.

قطعاً شکی نیست که کیفیت پایین بوده است. در این دوران نقش استاد خیلی پررنگ است و از استادان انرژی زیادی گرفته شد. شاید تصور شود در کلاس‌های مجازی استاد خیلی دچار مشکل نیست، اما از بنده و دیگر استادان انرژی زیادی گرفته شده، شاید دانشجویان هم همینطور باشند. به هر حال آموزش به‌صورت حضوری قطعاً کیفیت بهتری دارد، بسیاری از دانشجویان درکلاس‌های مجازی با محدودیت‌هایی چون نداشتن کامپیوتر خوب، میکروفون یا وب‌کم روبه‌رو هستند و نمی‌توانند سؤال‌های خود را مطرح کنند و گاهی این محدودیت‌ها باعث می‌شود مباحث و پرسش و پاسخ و کارهای گروهی، کمرنگ شود، اما استاد باید وقت بیشتری بگذارد تا بر این مشکلات غلبه کند.
بنده تا حد توان سعی کردم با ارائه پاورپوینت‌های متنوع بر این مشکلات غلبه کنم. البته باید یادآور شوم که سیستم یادگیری الکترونیکی دانشگاه تهران، واقعاً جای تقدیر و تشکر دارد و از مدیریت این سامانه و مرکز آموزش‌های الکترونیکی تشکر می‌کنم، به‌رغم مشکلاتی که در رابطه با سرعت اینترنت وجود داشت، امکاناتی فراهم شد که منجر به این شد در دانشگاه تهران آموزش صدمه نبیند، هرچند کیفیت پایین بود، اما خوشبختانه تا حدقابل قبولی آموزش ادامه پیدا کرد.
در کلاس‌های حضوری گاهی اوقات به‌علت آلودگی هوا، بارش برف و برگزاری جلسات، کلاس درس تشکیل نمی‌شود و سیستم آموزش مجازی به ما این امکان را می‌دهد که بتوانیم کلاس‌های جبرانی و غیرحضوری را برگزار کنیم. قطعاً بنده همچنان از امکانات آموزش مجازی برای امتحان گرفتن و تکلیف‌دادن به دانشجو استفاده خواهم داد، سیستم بسیار کارآمدی است که به استاد در آموزش کمک می‌کند. بنابراین، توصیه می‌کنم به همکاران که حتماً بعد از کلاس‌های حضوری از پتانسیل فضای آموزش الکترونیکی دانشگاه تهران هم استفاده کنند.
 

• لطفاً در پایان اگر نکته دیگری درباره موضوع آموزش است و یا اگر توصیه و پیشنهادی برای دانشجویان دارید، بفرمائید.

برای اینکه آموزش به اهداف خود برسد و دانشجویان فارغ‌التحصیلی داشته باشیم که نگران بازار کار نباشند و متناسب با نیاز صنعت و جامعه توانمند باشند، هم دانشجو و هم استاد همزمان باید تلاش کنند، اگر یک‌طرف و یک عنصری از این اجزا همزمان تلاش و کمک نکند، قطعاً کیفیت آموزشی ارتقا پیدا نخواهد کرد. دانشجویان باید بدانند که دانشگاه برای آنها ایجاد شده و در طی دوران کرونا من عمیقاً حس کردم صدا و همهمه دانشجو، شیطنت‌های دانشجو و جوی که از هیاهوی آنها در محیط دانشگاه اتفاق می‌افتد واقعاً قابل جایگزین نیست و زمانی‌که حضور دانشجو کمرنگ شد، همه ما این را احساس کردیم و دانشگاه بدون دانشجو معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهد. بنابراین، تمام این سیستم برای دانشجو مهیا شده است و شما دانشجویان هستید که باید نهایت استفاده را بکنید. اگر استاد نقاط ضعفی را دارد دانشجو باید انتقاد کند تا در آینده، کیفیت آموزشی بهبود یابد.
بنده همیشه به دانشجویان تأکید می‌کنم اگر در کلاس شرکت نکنید و فعالیت نداشته باشید، متضرر خواهید شد. این اشتباه است که بگوییم فلان استاد خوب است و به این دلیل دانشجو موفق شده است، سهم استاد در موفقیت دانشجو کمتر از خود دانشجو است. گاهی دانشجویان تصور اشتباهی دارند و فکر می‌کنند اگر استاد درس تغییر پیدا کند بهتر است و باعث موفقیت دانشجو می‌شود، اما آینده شغلی دانشجو و موفقیت او بیشتر بستگی به خودش دارد نه استاد. عملکردهای دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی نشان‌دهنده این است که نقش استاد کمرنگ‌تر از نقش دانشجو است، استاد می‌تواند مسیر را به دانشجو نشان دهد و آنها را راهنمایی کند، در نهایت اشخاصی موفق هستند که نهایت استفاده را کرده باشند و برای وقتی که می‌گذارند ارزش قائل شوند.
نکته دیگر، اینکه بگوییم این رشته بازار کارش خوب است یا فلان رشته بازار کار ندارد، دیگر در جامعه امروزی ما مطرح نیست. گاهی دانشجویانی از رشته‌های فنی یا رشته‌هایی که بازار کار خوبی دارند فارغ‌التحصیل شده‌اند، اما می‌بینیم که یا مشغول به کار نیستند یا به کارهایی که در شأن دانشجو نیست روی آورده‌اند، به این دلیل که بازار کار نیست. تجربه نشان داده دانشجویی که تلاش کند و مفاهیم درسی را به‌صورت عملی و کاربردی یاد بگیرد، آن دانشجو موفق خواهد بود. همچنین تک بعدی بودن هم نمی‌تواند خیلی به دانشجو کمک کند و باید وارد فعالیت‌های جانبی هم شد.
خوشبختانه دانشگاه زیرساخت‌های مختلفی دارد که دانشجویان در کنار درس و برحسب علاقه می‌توانند وارد موضوعات مختلف و انجمن‌ها و کانون‌های فرهنگی شوند و وارد این فضا شدن، مسیر زندگی دانشجویان را روشن می‌کند و خیلی از ابهامات و نقاط ضعف‌ها که به لحاظ ارتباطات و توانمندی وجود دارد، مرتفع خواهد شد.
بنابراین، نباید محدود به درس شد و ارتباطات اجتماعی را باید با فعالیت‌های مختلف گسترش داد. بسیاری از دانشجویان به‌واسطه این فعالیت‌های جانبی توانسته‌اند مسیر زندگی خود را مشخص کنند. قطعاً تمامی دانشجویانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، آینده کشور مدیون آنها خواهد بود. اگر در کشوری که در آن به علم، فناوری و دستاوردهای دانش‌بنیان تأکید می‌شود توجه لازم به این مسائل صورت نگیرد، آن کشور پیشرفت نخواهد کرد. امیدوارم که با دلسوزی و تلاش موانع را برداریم و به پیشرفت کشور کمک کنیم.