دکتر هاجر ابراهیم نجف‌آبادی: یادگیری تماماً در کلاس درس اتفاق نمی‌افتد/ دانشجو باید چگونگی حل مسئله را یاد بگیرد/ بهترین توصیه به دانشجویان، فراگیری کار تیمی و گروهی است

تجارب آموزشی، نحوه‌ی مدیریت کلاس، یادگیری دانشجویان و تجارب در کلاس‌های مجازی، موضوع گفتگوی فاطمه علی‌زاده، دانشجوی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه با دکتر هاجر ابراهیم نجف‌آبادی، استاد برگزیده، در هشتمین جشنواره آموزش است که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

• به عنوان اولین سوال، در مورد دستاوردهایتان، خصوصاً جایزه مریم میرزاخانی توضیح دهید، چه شد که برنده‌ی این مدال شدید؟

جایزه‌ی مریم میرزاخانی از این جهت بود که ما یک سری مقالات را در مجلات معتبری مثل:Physical-Elevators، PRL، Physics  Reports، چاپ کردیم که بسیار مجلات معتبری هم هستند و این کارها در مورد ارتباطی بود بین ساختار سیاه چاله‌ها و یک سری اعداد خاص ریاضیات مثل اکتونیون‌ها و کروتونیون مطرح شده بود، که فکر می‌کنم این جایزه به‌خاطر این زمینه کاری که یک ارتباط جدیدی بود که ما با همکاری همکارانمان در دانشگاه امپریال کالج لندن انجام دادیم و باعث شد این جایزه به من اختصاص پیدا کند.

• با توجه به انتخاب شما در جشنواره آموزش سال جاری، از تجارب و خاطره خود در کلاس برایمان بگویید؛ کلاس‌هایتان بیشتر دانشجو محور بوده یا استاد محور؟

تدریس در کلاس سراسر تجربه است و خاطره، که در ادامه تجارب در کلاس‌هایم را توضیح می‌دهم، اما در مورد محوریت کلاس، همه‌ی کلاس‌ها بر عهده خودم است و بر اساس نیاز دانشجو کلاس‌هایم را تنظیم می‌کنم. البته در مورد کلاس‌های آنلاین شرایط خیلی متفاوت است اما در کلاس‌های حضوری بر اساس سیلابس درسی، بحث کلاس را پیش می‌بردیم و همیشه سعی بر این بوده با پروژه‌هایی که برای دانشجویان تعریف می‌شود، عمق مطالب کلاسی را درک کنند.

در کلاس‌ها سوال و جواب محوریت دارد و بنده به این روش تمایل دارم، چون در این زمان است که متوجه می‌شوم دانشجو درس را پیگیری و درک می‌کند. و دانشجوهایی که کمک بیشتری نیاز داشتند، کلاس‌های حضوری برای رفع اشکال برگزار کردم، کلاس‌های حل تمرین هم که جدا برای هر کلاس وجود دارد و این کلاس را دانشجوهای حل تمرین زیر نظر استاد هدایت می‌کنند.

نکته‌ای که وجود دارد در هر کلاس، این است که در انتهای هر ترم هم رضایت دانشجو و هم رضایت استاد باید حاصل شود، دانشجو باید از زمانی که برای حضور در کلاس، حل تمرین و پیگیری کلاس گذاشته است، رضایت داشته باشد، و این‌طور نیست که صرفاً برگزاری کلاس مد نظر باشد. به همین خاطر من همیشه سعی می‌کنم خودم را جای دانشجو بگذارم تا متناسب با آن نیازها و توقعات کلاس‌ها را جلو ببرم، و احساس می‌کنم این روش تا به حال جوابگو بوده است. اما این نوع برگزار کردن کلاس به‌شدت انرژی و زمان می‌برد، ولی وقتی دانشجو پس از فارغ التحصیلی هم، استاد و نحوه‌ی تدریسش را به خوبی به یاد می‌آورد، حس رضایت و خوشحالی جواب تمام سختی‌ها است.

• در رابطه با یادگیری دانشجو و نحوه‌ی تدریس و مدیریت خود در کلاس، توضیح دهید؟

از نظر من استاد نباید همه مطالب کلاس را به دانشجو منتقل کند، و این وظیفه دانشجو است که برود تحقیق کند و با توجه به سوالاتی که در کلاس مطرح می‌شود، خود را به چالش بکشد. به این دلیل است که تمایل به پرسش و پاسخ در کلاس‌ها دارم؛ چون باعث می‌شود دانشجو مدام در کلاس درگیر و شرکت داده شود.

به همین دلیل در ابتدای کلاس برای بیان مطلب با یک پرسش ابتدایی شروع می‌کنم و از دانشجو نظر می‌خواهم که این نظرات در روند کلاس تأیید و یا تکمیل می‌شوند که این موضوع به درک و یادگیری بهتر دانشجو کمک می‌کند. اما نباید توقع داشت دانشجو همه‌ی مطالب را در کلاس یاد گرفته باشد و بیشتر روند اصلی فکر کردن و فهم مطالب اصلی مدنظر است.

در کلاس درس من دانشجو باید چند مطلب را به خوبی یاد بگیرد: اول اینکه برای بررسی یک اتفاق یا توجیه یک پدیده چه سوالی درست است که پرسیده شود، دوم، پس از اینکه سوال پرسیده می‌شود، یاد بگیرد چه اطلاعاتی نیاز است که در مورد این سوال بداند، و سپس اطلاعات قبلی را در ذهن خود چنان طبقه‌بندی کند که هروقت نیاز شد بتواند از این دسته‌بندی برای جواب سوال جدیدش استفاده کند. سوم، سعی کند با استفاده از دانسته‌ها پاسخ سوال را پیدا کند.

سعی ما بر این است که دانشجو چگونگی ارتباط دادن بین اطلاعات و چگونگی حل مسئله و پاسخ دادن به مسئله را یاد بگیرد؛ زمانی که دانشجو چگونگی را یاد بگیرد می‌تواند جواب سوال را پیدا کند.

در نهایت دانشجو باید از جواب سوال خود اطمینان حاصل کند؛ زمانی که این اتفاق بیفتد و دانشجو این روش را یاد بگیرد، باید این توانایی را کسب کند که در تمام مسائل مختلف آ ن را به کار ببرد.

پس هدف در کلاس این است که روش ماهیگیری را به دانشجو آموزش دهیم تا خود بتواند ماهی را از آب بگیرد و وقتی این یادگیری اتفاق می‌افتد دانشجو احساس رضایت می‌کند. بنابراین کلاس بر اساس نحوه‌ی فکر کردن دانشجو و آموزش تحلیل مسائل پیش رفته است تا دانشجویان بتوانند بر اساس قوه‌ی ذهنی خود باقی مطالب را یاد بگیرند.

یکی دیگر از تجاربی که در کلاس برای ما حائز اهمیت است و سعی در کسب این تجربه داریم احترام متقابل است؛ کلاس در صورتی قابل اداره کردن است، که احترام متقابل وجود داشته باشد.

منِ استاد زمانی پشت همین نیمکت‌ها دانشجو بوده‌ام و شاهد مدیریت کلاس از سوی دیگری بودم، بنابراین باید حواسم به این باشد کسی که در مقابل من نشسته است، شخصی است که در آینده هر شغلی هم داشته باشد، همانند خود من است. همان‌طور که استاد توقع احترام از سمت دانشجو دارد، استاد هم باید متقابلاً برای نظرات و وقت دانشجو ارزش قائل شود. پس زمانی که احترام وجود نداشته باشد، هر چقدر هم تلاش کنیم، کلاس قابل اداره کردن نیست.
 

• نظر شما در رابطه با آموزش در زمان کرونا چیست؟ آیا بازدهی مطلوب را داشته است؟

با توجه به مشکلاتی که سامانه ایلرن در ابتدا وجود داشت، پلت‌فرم‌های دیگری را برای برگزاری کلاس آنلاین انتخاب کردم تا مشکل قطع و وصلی کلاس را نداشته باشیم. اما دانشگاه باید برای کلاس‌هایی که نیاز به حل مسئله و اثبات روابط ریاضی بر روی تابلو هستند، تمهیداتی را بسنجد.

در کلاس‌های آنلاین به‌دلیل کاهش تعامل استاد با دانشجو، به‌صورت ویدئو و یادداشت‌هایم با دانشجو ارتباط برقرار می‌کنم، در کل تجربه‌ی خوبی در برگزاری کلاس‌های آنلاین داشته‌ام. اما بازدهی که انتظار می‌رود از کلاس‌ها، در کلاس آنلاین به‌خوبی کلاس‌های حضوری نیست. و بررسی یادگیری و ارزیابی دانشجو در کلاس‌های مجازی به‌طور واقعی امکان پذیر نیست.

در نهایت شرایط خوبی برای کلاس‌های آنلاین با توجه به وضعیت اینترنت کشور و سامانه‌های آموزشی، فراهم نشده است، اما سعی ما بر این بوده که با استفاده از ویدئوهای آموزشی، مطلب را به درستی به دانشجو منتقل کنیم.
 

• سخن پایانی و توصیه‌ای به دانشجویان

تمام دوران تحصیل در دانشگاه خاطره است، بالاخص دوران کارشناسی و با یک مرتبه‌ای دوران کارشناسی ارشد، همه‌ی این دوره‌ها دوران طلایی زندگی دانشجوهاست؛ چون دانشجوها کاملاً در یک سن بسیار ثمربخش و در یک سنی که می‌خواهند محیط اطراف را بشناسند و فکر آینده باشند در محیط دانشگاه رشد می‌کنند. توصیه‌ام به آن‌ها این است که نهایت استفاده را از این دوران بکنند، چه از لحاظ کنار هم بودن دوستان و یا گروهی درس خواندن. دانشجویان باید یک سری از تجارب را حتماً کسب کنند، مثل حل تمرین در کنار دوستان و یا هم‌فکری و به اشتراک گذاشتن ایده‌ها، محاسبه‌ی جدید با همکلاسی‌ها. و این اتفاقات فقط در دانشگاه اتفاق می‌افتد و در محیط کار این فرصت‌ها پیش نمی‌آید. بنابراین، به‌طور جدی به دانشجویان توصیه می‌کنم از این دوران که بهترین دوره‌ی جوانی است، به بهترین نحو بهره ببرد. هرکس در این سن می‌تواند ترسیم کند چه اتفاقاتی در زندگی آینده‌اش می‌افتد، پس باید حداکثر استفاده را در محضر اساتید مختلف و با تجربه خصوصاً در دانشگاه تهران که دانشگاه مادر کشور است، ببرد.

علاوه بر این امکانات، دانشجوهایی هستند که هم‌صحبت و هم‌فکر بچه‌ها هستند و از لحاظ هوش در جایگاه بالایی قرار دارند. و دانشجویان اگر در کنار هم، همکاری، ترسیم آینده و حرف زدن را یاد بگیرند می‌توانند آینده‌ی خوبی را برای خودشان ترسیم کنند.