دکتر عباسی شوازی: احساس مسئولیت اجتماعی و ملی، آگاهی و شناخت از جامعه علمی بین‌المللی، استقلال فکری، تقویت روحیه و ایجاد انگیزه و امید در بین دانشجویان، هدایت و راهبری علایق آنان در جهت رسالت اجتماعی مهمترین دغدغه‌های آموزشی است

تجارب‌ آموزشی، نحوه‌ی مدیریت کلاس، یادگیری دانشجویان و آموزش در زمان کرونا، موضوع گفتگوی فاطمه علی‌زاده، دانشجوی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه با دکتر محمدجلال عباسی شوازی، استاد برگزیده، در هشتمین جشنواره آموزش است که در ادامه می‌خوانید:
 

• به عنوان اولین سوال، تجربه و یا خاطره‌ی خود را در رابطه با آموزش بیان کنید.

مایه افتخار است که حدود ۳۳ سال پیش به عنوان دانشجوی کارشناسی ارشد وارد دانشگاه تهران شدم، و به‌عنوان اولین فارغ‌التحصیل جمعیت شناسی دانشگاه از رساله خود دفاع کردم؛ بعد از مدتی به‌عنوان مربی جذب دانشگاه شدم. سپس با بورسیه دانشگاه تهران دوران دکتری خود در دانشگاه ملی استرالیا را گذراندم، و پس از آن فعالیت‌های آموزشی خود در دانشکده علوم اجتماعی را ادامه دادم.

شرکت در کلاس و آموزش و تعامل با دانشجویان از شیرین‌ترین اوقات خدمت بنده است و فکر می‌کنم این احساس را هر استادی داشته باشد. موفقیت دانشجویان در دروس و مراحل مختلف تحصیلی، فارغ‌التحصیلی و استخدام آن‌ها در دانشگاه‌ها و یا سایر دستگاه‌های دولتی و خصوصی بسیار باعث خوشنودی استاد می‌شود. به‌ویژه فارغ‌التحصیلی دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی که استاد راهنما و یا مشاور پایان‌نامه آن‌ها بوده‌ام بسیار باعث رضایت خاطر و خوشنودی‌ام بوده است و همیشه خداوند را شاکر بوده‌ام که دستاوردهای علمی و اجرایی دانشجویانم تحسین برانگیز بوده است.
 

• کلاس‌های شما بیشتر استاد محور است یا دانشجو محور؟

شخصاً اعتقاد دارم که دانشجویان در کلاس‌های درسی باید مشارکت فعال داشته باشند، و عموماً کلاس‌هایم با بحث و تبادل نظر در باره موضوع درس همراه هستند. البته، میزان مشارکت دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی متفاوت است. در کلاس‌های دوره کارشناسی با طرح سوالات متعدد دانشجویان را تشویق می‌کنم در مباحث کلاسی شرکت کنند. در کلاس‌های کارشناسی ارشد و دکتری دانشجویان تشویق می‌شوند که با مطالعه منابع درس مورد نظر که قبل از هر جلسه کلاس برایشان ارسال می‌شود، و مطالب و مقالات تکمیلی مرتبط که خودشان جستجو و مطالعه می‌کنند با آمادگی در کلاس حاضر شوند.

در واقع، اینجانب بیشتر نقش راهنما و مدیریت بحث را بر عهده می‌گیرم و سعی می‌کنم با ارسال منابع درسی مربوط و به‌روز، تک تک دانشجویان را به‌صورت داوطلبانه درباره موضوع مورد بحث تشویق کنم. به عبارتی، در کلاس‌ها سعی می‌کنم به جای متکلم‌وحده بودن، با دانشجویان تبادل نظر و مباحثه داشته باشم.
 

•  در رابطه با یادگیری دانشجویان در کلاس‌های درسی (یادگیری عمیق، کارگروهی و..) و یا مدیریت کلاس و نحوه‌ی تدریس خود، تجارب و نظرتان را توضیح دهید.

مدیریت بنده برای دروس کارشناسی ارشد و دکتری به‌نحوی است که دانشجویان از ابتدا تا انتهای ترم درس را با جدیت دنبال می‌کنند، و بایستی آمادگی و مشارکت خود را نشان دهند. با این روش دانشجو از ابتدای ترم تحصیلی تا زمان امتحان مرتب در حال مطالعه مباحث درسی است و اصطلاحاً مفهوم درس «شب امتحانی» برای دروس اینجانب معنی ندارد. دانشجویان علاوه بر آموختن محتوی درسی باید از جنبه‌های مختلفی آموزش ببینند: اول، آشنایی با نظم و مقررات کلاسی و رعایت آن‌ها مانند حضور به‌موقع در کلاس و تهیه و تحویل گزارش‌های درسی در تاریخ‌های تعیین شده؛ دوم، آشنایی با زبان انگلیسی و مطالعه منابع لاتین مرتبط با دروس؛ سوم، اعتماد به نفس برای انتخاب موضوعات تحقیقی برای گزارشات درسی؛ چهارم، آشنایی و یادگیری دانشجویان با نحوه تهیه گزارش‌های درسی و مقالات علمی؛ پنجم، آشنایی و یادگیری با نحوه ارائه یافته‌ها و گزارشات تحقیقی از طریق ارائه سمینار در کلاس‌ها.

شیوه تدریس و هدف بنده این است که به نحوی به دانشجویان کمک کنم تا همزمان با یادگیری محتوای درس، در زمینه‌های فوق توانمند شوند. بدین منظور، در ابتدای هر ترم در اولین جلسه کلاسی سیلابس درس همراه با منابع، انتظارات و نحوه ارزشیابی دانشجویان ارائه می‌شود؛ کمیت و کیفیت گزارشات درسی و تحقیقی و مهلت زمانی برای ارائه آن‌ها نیز مشخص می‌شود. علاوه بر منابع درسی فارسی، منابع درسی به زبان انگلیسی قبل از هر جلسه کلاس برای دانشجویان ارسال می‌شود تا آن‌ها با مفاهیم اصلی و نویسندگان علم جمعیت‌شناسی در سطح بین‌المللی نیز آشنا شوند.

در ابتدای هر ترم معمولاً دانشجویان ممکن است زمان زیادی برای ترجمه متون انگلیسی صرف کنند‌، ولی بعد از دو یا سه هفته خواندن متون انگلیسی برایشان آسان‌تر می‌شود، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و زبان انگلیسی خود را به مرور تقویت می‌کنند. گزارش‌هایی که دانشجویان در طول ترم تهیه می‌‌کنند و به‌ویژه گزارش اصلی درس که در پایان ترم تحویل می‌شود، به آن‌ها نحوه انتخاب موضوع تحقیق و نگارش و تهیه گزارش به شیوه علمی را می‌آموزد. هم چنین، نقد سمینارها و نیز ارائه گزارشات شفاهی در کلاس به آنها راه‌های انتقال مفاهیم به‌صورت مؤثر را نشان می‌دهد. در مجموع، دانشجویان با یک کلاس مدیریت شده، درس را شروع می‌کنند و به صورت منظم در کلاس مشارکت می‌کنند، و در نهایت با توانمندی در زمینه‌های مختلف کلاس را به پایان می‌برند.

در طول دوران خدمت آموزشی، ارزیابی‌های دروس اینجانب بیان‌گر این است که علی‌رغم اینکه دانشجویان در طول ترم وقت و تلاش زیادی برای درس‌های بنده صرف می‌کنند، ولی همواره از میزان یادگیری خودشان در کلاس‌ها رضایت داشته‌اند، و حتی بعد از فراغت از تحصیل نیز کلاس‌های اینجانب را مفید ارزیابی کرده‌اند.
 

• به‌نظر شما در یکسال و نیم اخیر، وضعیت آموزش و بازدهی اساتید و دانشجویان دوران کرونا چگونه بوده است؟

به‌طور طبیعی در ابتدای کرونا به‌دلیل مشخص نبودن طول دوره کرونا، و نیز عدم وجود امکانات برای ارائه کلاس‌های آنلاین، مشکلاتی وجود داشت. ولی علی‌رغم موانع و شرایط موجود، موفقیت‌های زیادی در کیفیت کلاس‌های آموزشی به‌صورت آنلاین ایجاد شده، و به نحوی یک انقلاب تکنولوژیکی در آموزش در سطح ملی و بین‌المللی اتفاق افتاده است. خوشبختانه دانشگاه تهران بسترسازی ارزشمندی در تغییر جهت‌گیری از کلاس‌های حضوری به آموزش مجازی کرده است، و با ارائه آموزش‌ها و ارزیابی‌های مستمر، اساتید و دانشجویان به اهمیت آموزش الکترونیکی پی برده‌اند. به مرور زمان بر کیفیت آموزش‌های الکترونیکی و مزایای آن افزوده شده، و به نظر می‌رسد آینده آموزش عالی در این مسیر قرار گیرد.

در این زمینه هر فردی برای خود تجربیات متفاوتی در برگزاری کلاس‌های درسی به‌صورت آنلاین دارد، در یکسال گذشته بنده همواره تلاش کرده‌ام که دانشجویان با شوق و انگیزه کافی در کلاس‌های درس من شرکت کنند و عدم برگزاری کلاس‌های حضوری مانع آن نشده است که از حجم و محتوای کلاس‌های درس کاسته شود. با توجه به برنامه‌هایی که در طول ترم برای دانشجویان مشخص کرده‌ام، باعث شده است که هر دانشجو ضمن مشارکت فعال در جلسات هفتگی کلاس‌های درس، گزارشات درسی خود را به صورت مستقل تهیه و قبل از موعد مقرر ارائه دهد. احساس من این است که کلاس‌های آنلاین، چنانچه به خوبی مدیریت و راهبری شوند، این امکان را فراهم می‌کند که دانشجویان ملزم به مطالعه و ارائه گزارش‌های درسی به صورت فردی شوند، و همین موضوع بر آگاهی و توانمندی آنان کمک می‌کند. البته هنوز مشکلات و موانعی در ارائه آموزش‌های آنلاین وجود دارد، ولی با توجه به ظهور تکنولوژی ارتباطی و برنامه‌ریزی‌های هدفمند، این مشکلات مرتفع می‌شود و روز به روز بر کیفیت آموزش افزوده خواهد شد. در مجموع، کرونا ضمن اینکه با برخی مشکلات و محدودیت‌هایی همراه بوده است، ولی فرصت‌های استثنایی را پیش روی بشر و به‌ویژه بخش آموزش گذاشته است که بدون کرونا به راحتی امکان پذیر نبود.
 

• سخن پایانی در رابطه با آموزش

همواره باید در نظر داشت که آموزش و پژوهش دو مقوله توأمان است و کیفیت کلاس‌های درسی و محتوای آموزشی تنها از طریق انجام پژوهش‌ها و ارائه یافته‌های جدید و مرور یافته‌های تحقیقات قبلی امکان پذیر است. به عبارتی، هر استاد باید همواره دو بال آموزش و پژوهش را در امور تدریس و آموزش دانشجویان خود به‌کار گیرد تا محتوای متون درسی بر مبنای مسائل اجتماعی روز جامعه شکل گیرد، و دانشجویان با شناخت شرایط و نیازهای جامعه تربیت و آماده شوند.

در کنار تدریس، وظیفه استاد این است که با ایجاد روابط معنوی با دانشجویان، ویژگی‌های اخلاقی و مدنی آنان را شکل داده و تقویت کند. ایجاد احساس مسئولیت در مقابل مسائل اجتماعی و ملی، استقلال فکری، تقویت روحیه و ایجاد انگیزه و امید در بین دانشجویان، هدایت و راهبری علایق آنان در جهت منافع شخصی و رسالت اجتماعی آنان از موضوعاتی است که باید در کنار آموزش دروس تخصصی به دانشجویان ارائه شود.
 

• چه توصیه‌هایی برای دانشجویان دانشگاه تهران دارید؟

دانشجویان بهترین دوران زندگی خود را در دانشگاه می‌گذرانند، و در حقیقت برای ادامه زندگی شخصی و اجتماعی خود سرمایه‌گذاری می‌کنند. دوره دانشجویی گذراست، و بدون داشتن نقشه راه و تلاش و پشتکار نمی‌توان دستاورد خوبی برای آینده داشت. دانشجویی موفق است که با آگاهی، عشق و علاقه، تلاش و پشتکار و امید به آینده از امکانات و اساتید دانشگاه تهران که نماد آموزش عالی در کشور است بهره ببرد. ایجاد و بهره‌گیری از شبکه‌های علمی که به‌صورت رسمی و غیر رسمی در دانشگاه وجود دارند، نه تنها برای دوران دانشجویی مفید است، بلکه در دوران پس از فارغ‌التحصیلی که بخش مهم‌تر و طولانی‌تری از زندگی هر دانشجو را تشکیل می‌دهد نیز بسیار ارزشمند است. علاوه بر آن، ضمن احساس مسئولیت اجتماعی و ملی، آگاهی و شناخت از جامعه علمی بین‌المللی برای هر دانشجو ضروری است، و بدون شک دانشگاه بهترین بستر برای تعاملات بین‌المللی است.

در نهایت، دانشجویان باید در نظر داشته باشند که اساتید دانشگاه، روزی به‌عنوان دانشجو در همین کلاس‌ها نشسته‌اند، و پس از فراغت از تحصیل، جذب دانشگاه شده و به کشور و جامعه علمی خود خدمت می‌کنند. همان‌طور، نخبگان اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی جامعه نیز از همین مسیر گذشته‌اند. بنابراین، دانشجویان می‌توانند الگوهای آینده خود را در کشور و دانشگاه جستجو کنند و برای رسیدن به آن اهداف برنامه‌ریزی و تلاش کنند. بدون شک، خواستن توانستن است!