دکتر فرشید چینی: در حوزه نانوفناوری نگاه ملتمسانه به خارج از کشور وجود ندارد/ نانوتکنولوژی پاسخ بسیاری از چالش‌های صنعت است/ حلقه گمشده ارتباط صنعت و دانشگاه این است که دانشگاه خود به صنعت تبدیل شود

صغری داوری فرد، کارشناس روابط عمومی، با دکتر سید فرشید چینی گفت و گویی انجام داده است که در ادامه می‌آید.
 

• با سپاس از شما برای انجام این گفت‌وگو، لطفاً قدری درباره فعالیت‌های پژوهشی خودتان که موجب شد شما امسال به عنوان پژوهشگر نمونه جوان معرفی شوید برای ما بگویید.

سلام خدمت شما و خوانندگان این مصاحبه! بسیار خوشحالم که این موفقیت نصیب بنده شد و این اتفاق یکی از باارزش‌ترین دستاوردهای بنده تا امروز بوده است. بنده عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی مکانیک و سرپرست و مؤسس «آزمایشگاه نانو مهندسی سطح» هستم. چندین مجموعه، تیم تحقیقاتی و شرکت دانش‌بنیان در آزمایشگاه بنده مشغول فعالیت هستند و به نظر من بزرگترین دستاورد بنده همین است که توانسته‌ام جمعی از جوانان نخبه و با استعداد کشور را در کشور نگه‌دارم و این جوانان برای خود و کشور عزیزمان ثروت و دانش تولید کنند. فعالیت ما در «آزمایشگاه نانو مهندسی سطح» همانطور که از اسم آزمایشگاه مشخص است، تغییر ساختار سطح و ایجاد نانوساختار بر روی سطوح برای ایجاد خاصیت‌های گوناگون است که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهم.
 

• اگر ممکن است کمی در مورد ویژگی‌های کیفی آثار خود و اینکه این‌ها چه کاربردهای برای کشور دارند، توضیح دهید؟

بعضی از محصولات مجموعه بنده برای رفع نیازهای مستقیم کشور و بر اساس نمونه‌های خارجی موجود طراحی و ساخته شده‌اند و بعضی دیگر با درک نیاز موجود و بدون وجود نمونه از ابتدا مراحل تحقیق و توسعه و طراحی را گذرانده‌اند و به محصول تبدیل شده‌اند. محصولاتی داریم که حتی در سطح دنیا کاملاً نوآورانه هستند و بازار خود را هر روز بزرگ‌تر می‌کنند. به عنوان مثال رنگ فوق آبگریز نمای ساختمان تولیدی ما با نام تجاری «ژیکالر» در دنیا منحصر بفرد است. در واقع اولین رنگ فوق آبگریز در دنیا است که به صورت یک مرحله‌ای اعمال می‌شود. زاویه تماس حدود ۱۶۰ درجه و زاویه پسماند کمتر از ۵ درجه دارد که باعث می‌شود نسبت به گرد و غبار و دوده کاملاً مقاوم باشد و در طول مدت عمر خود تمیز بماند. و یا بعضی از دستگاه‌های آزمایشگاهی تولیدی ما مانند دستگاه اندازه‌گیری تنش برشی بین یخ و سطح برای سنجش میزان یخ‌گریزی سطح نیز به این شکل در دنیا منحصر بفرد است.
 

• آیا این محصولاتی که اشاره کردید توانسته است نشان یا استاندار ملی یا جهانی دریافت کند؟

در مورد استاندارد هم باید بگویم سطوح فوق آبگریز نسبتاً جدید هستند. استاندارد این محصول در داخل ایران توسط بنده در حال تدوین است. بنده همچنین دبیر این استاندارد در ایزو هستم و با همکاری ستاد نانو در حال تدوین این استاندارد هستیم. اگر کار تدوین و انتشار استاندارد بین‌المللی با موفقیت انجام شود یکی از معدود استاندارد‌هایی است که توسط ایران در مؤسسه ایزو پیشنهاد شده و تألیف می‌شود.
 

• بیشترین زمینه پژوهشی که شما بر روی آنها تمرکز کرده‌اید کدامند؟ بر مبنای این تحقیقات، چه راهکاری می‌توان برای غلبه بر مشکلاتی که در حوزه مرتبط با مهندسی مکانیک وجود دارد احصاء کرد؟

به نظر بنده زمان تمرکز بر روی رشته گذشته است و به جای آن باید تمرکز بر روی محصول و تکنولوژی باشد. در این صورت با توجه به نیاز ممکن است مجبور شوید یا تخصص‌های مختلف را یاد بگیرید و یا از افراد صاحب تخصص‌های مورد نیاز در تیم خود استفاده کنید. تمرکز ما روی نانو مهندسی سطح است. با این تکنولوژی می‌توان خواص سطح (مثلاً اصطکاک و یا میزان هدایت الکتریکی و گرمایی) را تغییر داد بدون آنکه تغییری در ماده ایجاد شود. مثلاً می‌توان سطحی ساخت که یخ به آن نچسبد (سطح یخ‌گریز برای بدنه هواپیما، کابل‌های انتقال برق، دیش‌های ماهواره‌ای و سایر سطوحی که در معرض یخ‌زدن قرار دارند) و یا سطحی که تمیز بماند (سطح خود تمیز شونده و فوق آبگریز، به عنوان مثال رنگ فوق‌آبگریز و خود تمیز شونده نمای ساختمان تولیدی مجموعه خودمان با نام تجاری ژیکالر که باعث می‌شود دیوارها در معرض آلودگی و باران تمیز بمانند). یا مثلاً با این فناوری سطح یک فلز را طوری تغییر داد که وقتی وارد بدن می‌شود بدن آن را به عنوان یک جسم خارجی تلقی نکند که این در ایمپلنت‌ها کاربرد دارد. و یا می‌توان سطحی ساخت که آب را از خود دفع‌کند ولی روغن را به خود جذب‌کند که این در جداسازی آب و روغن مفید است. برای این تکنولوژی تخصص‌های مختلفی نیاز است و تیم ما معمولاً تمام این تخصص‌ها را بر حسب نیاز یاد می‌گیرند. این تخصص‌ها لزوماً در رشته‌های کلاسیک مانند برق، مکانیک و … نمی‌گنجند. به نظر من این نوع نگاه به تکنولوژی می‌توانند بسیاری از مشکلات ما را حل‌کند و نقطه قوت تیم ما بوده است. به نظر بنده حلقه گمشده ارتباط صنعت و دانشگاه این است که دانشگاه خود به صنعت تبدیل شود. ما هم سعی می‌کنیم زنجیره دانش، تولید و فروش را در مجموعه خود کامل کنیم. بنابراین نتایج پژوهش ما به طور محصول و یا دانش فنی مستقیماً به دست مصرف کننده که معمولاً مصرف کننده خاص (در صنایع مربوطه) است، می‌رسد.
 

• توضیحاتی که فرمودید در مورد تغییر سطوح اجسام بیشترین کاربرد و استفاده را در کدام بخش‌ها دارند و چه تحولی می‌توانند مثلاً در بحث پزشکی بوجود بیاورند؟ مثل موردی که درباره ایمپلنت در دندانپزشکی اشاره کردید، در سایر بخش‌ها چطور؟

در موارد مختلف کاربرد دارد مثلاً کم کردن اصطکاک می‌تواند مصرف سوخت خودروها و هواپیماها را کاهش دهد و یا در مورد ایمپلنت‌ها می‌تواند آنها را سازگارتر با بدن کند تا بدن آنها را پس نزند. در ضمن زمان بیشتری در بدن بمانند. در مورد جدا سازی می‌تواند در صنعت نفت و مصرف کمتر آب در استخراج نفت کاربرد داشته باشد. کاربردها محدود به این نیست مثلاً شما اگر بتوانید اصطکاک را کاهش دهید هر جایی که اصطکاک وجود دارد مفید است و یا اگر بتوانید سطحی بسازید که یخ نبندد می‌تواند در هر منطقه سردسیری مشکلات یخبندان را حل کند.
 

• لطفاً قدری درباره بازار داخلی و صادراتی محصولات تولیدی که اشاره کردید توضیح دهید؟

در مورد رنگ فوق آبگریز باید بگویم تخمین ما در شهر تهران سالی ۱۲۰۰ تن است و در کشور شاید چندین برابر این مقدار باشد. ظرفیت تولید ما ۲۰۰ کیلوگرم در روز است و می‌تواند در صورت نیاز و در قدم‌های بعدی افزایش یابد. بازار صادراتی این محصول می‌تواند بسیار بزرگ‌تر باشد ولی با توجه به نیاز داخلی در چند ماه آینده برنامه صادرات نداریم. در مورد ثبت دانش فنی ترجیح دادیم جایی ثبت نشود تا دانش فنی ما در اختیار خودمان بماند.
 

• اگر ممکن است درباره اهمیت و نقش مهندسی مکانیک در توسعه صنایع کشور توضیح دهید.

همانطور که در سوال قبلی گفتم تحصیلات کلاسیک به این صورت و دسته‌بندی‌های این‌چنینی دیگر حلال مشکلات نیستند. حتی به نظر بنده معمولاً دست و پا‌گیر و باعث عقب گرد هستند. بنابراین ترجیح می‌دهم به این سوال اینگونه پاسخ بدهم که هر گاه سعی‌کنیم مرزبندی کنیم محدودیتی که خودمان اعمال کرده‌ایم، گریبان خودمان را می‌گیرد. در واقع باید بگویم نقش خاصی ندارد؛ یعنی هیچ رشته‌ای نقش مستقیم در توسعه صنایع کشور ندارد. دید باید محصول محور باشد و نه رشته محور و این نوع دید باعث می‌شود بتوان مشکلات کشور را رصد کرد و در صورت امکان مشکل را برطرف کرد. هر مشکل ممکن است تلفیقی از چند رشته باشد و برای حل هر مشکل گاهی ناچار می‌شویم به چندین رشته مشرف باشیم.
 

• شما مؤسس و رئیس آزمایشگاه نانو مهندسی سطح هستید لطفاً بفرمائید هدف از راه‌اندازی این آزمایشگاه چه بود و این آزمایشگاه چه اهمیتی در تحقیقات مهندسی مکانیک دارد؟

از روزی که کار در دانشگاه تهران را شروع کردم بزرگترین دغدغه‌ام مهاجرت دانشجویان به خارج از کشور بود. البته ادامه تحصیل در هر جای دنیا از نظر بنده مشکلی ندارد مشکل در جایی است که می‌دیدیم هدف بسیار از این بچه‌ها نه ادامه تحصیل که مهاجرت است. این مهاجرت عواقب بسیار سنگینی برای شخص، خانواده و جامعه دارد. سعی‌کردم محیطی درست‌کنم که در حد توان دانشجویان با انگیزه و نخبه‌ای که می‌توانند برای خود و جامعه ارزش بالایی داشته باشند را در کشور نگه دارم. به نظر بنده خلق ثروت از راه علم هم ثواب دارد و هم لذت بخش است. هدف من از تأسیس آزمایشگاه نانو مهندسی سطح هم ایجاد کار و خلق ثروت برای این دانشجویان بود. عقیده دارم امروز که من دست این عده را گرفته‌ام فردا خود این افراد دست عده دیگری را می‌گیرند. در اینجا باید بگویم علم باید منجر به خلق ثروت شود در غیر این صورت از نظر بنده بی استفاده است. تمامی پروژه‌های تحقیقاتی ما باید منجر به ایجاد تکنولوژی و یا محصول شود.
 

• اگر ممکن است درباره فعالیت‌های این آزمایشگاه و زمینه‌های پژوهشی آن توضیح بفرمائید.

فعالیت‌های آزمایشگاه در زمینه ساخت دستگاه‌های نانو مهندسی (شرکت دانش‌بنیان نانو مهندسی سطح ژیکان)، ساخت پوشش‌ها (شرکت رنگ و پوشش نانوساختار ژیکان)، ساخت تجهیزات دارویی انواع آسیاب‌ها، میکسرها و راکتورها (مجموعه تهران فرایند) و روش‌های غیر متعارف تولید آب (مثلاً استحصال آب از هوا)، و چند مورد دیگر است. در مورد آخر باید خاطر نشان کنم میزان آب موجود در هوا بسیار زیادتر از آب شیرین جاری در رودخانه‌هاست و می‌تواند جایگزین مناسبی برای تأمین آب آشامیدنی باشد. دستگاه ما در هوای خشک و رطوبت نسبی پایین نیز قادر به تولید آب از هوا می‌باشد.
 

• به نظر شما فناوری نانو چه نقشی در مدیریت چالش‌ها و بحران‌ها دارد و چگونه می‌توان از این فناوری برای حل مشکلات بهره گرفت؟

زمانی صادرات کشور به پول امروز ۳۰ میلیارد دلار بود و تنها صادرات کشور هم نفت! امروز به سبب کاهش تقاضا هم ارزش نفت کم شده و هم میزان فروش آن. اقتصادهای دانش‌بنیان می‌توانند به طور تصاعدی رشد کرده و تنها راه حل موجود باشند. در چند سال اخیر برای اولین بار کشور شروع به صادرات تکنولوژی کرده است. به نظر من یک قدم بسیار مثبت است. هر چالشی می‌تواند برای افراد خوش بین یک فرصت برای شروع یک کسب و کار جدید باشد. بسیاری از این چالش‌ها را می‌توان با علوم نوین مانند نانوتکنولوژی پاسخ داد.
 

• و به عنوان پرسش پایانی، شما جایگاه نانو فناوری را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بسیار رو به پیشرفت است و دلیل آن هم اینست که بر خلاف صنایع دیگر که نگاه سنتی به صنعت دارند، در این حوزه نگاه ملتمسانه به خارج از کشور برای دریافت تکنولوژی وجود ندارد و در این مسیر همیشه سعی بر این بوده که مشکلات را خودمان حل کنیم ولو با هزینه ابتدایی بالاتر. حالا امروز خودمان صاحب تکنولوژی هستیم. و در آخر باید بگویم اگر به جای جستجوی مقصر سعی‌کنیم خودمان یک قسمت از راه حل باشیم در کشوری بهتر خواهیم زیست.